Europako Rromano Čačimasko Centro

24 October 2005

So si Europako Rromano Čačimasko/Xakajengo Centro?

Europako Rromano Čačimasko Centro (ERRC) si jekh maškarthemutni organizacia pala zakonura savi kerel baro numbri e aktiviteturengo kasko ares/golo si te phagavel rasistikani diskriminacia thaj manušikane čačimaski violencia mamuj Rroma. Drom savo alosarda o ERRC intjarel ande peste participacia ande vasne krisipa, maškarthemutni advokatura, rodipe thaj politikano buxljaripe thaj keripe treningurengo pala Rromane aktivistura. Katar 1996-to berš kana si kerdino o ERRC dia but bari zor te e Rroma astaren sa so trubul len thaj kade te phagaven diskriminacia thaj te astaren egalutno akseso (access) pala governo, edukacia, butjaripe, sastipaski protekcia, urbanizmo thaj publike (sa-themenge) servisura. O ERRC kerel buti te phagavel stereotipura thaj diskriminacia mamuj Rroma sar vi te vazdel opre egaliteto maškar Rroma thaj gadže sar vi te vazdel opre respekto pala Rroma. Katar 1996-to berš o ERRC kerda but aktivitetura numaj maj vasno si :

• kaj o ERRC vazda opre manušikane čačimaski situacia e Rromengi ande Europa sar jekh tema (issue) pala publiko analiza thaj sar vareso so trubul te astarel angluno than ande Europaki manušikane čačimaski agenda;
• kaj vazda opre thaj krisisarda sistematikano phagavipe e Rromane čačipengo ande but Thema sar vi Thema andar purano Komunistikano bloko thaj EU Thema;
• kaj vazda opre (kerda maj lačhes) efektivo akseso pala zakono vaš Rroma thaj kaj kerda te manušikane čačimaski violencia mamuj Rroma avel maj cikni;
• kaj lia than ando buxljaripe publikane zakonesko ando regiono, perdal krisipa (litigation) thaj legale treningura pala Rromane čačipa/xakaja;
• kaj kerda maj vasno/importanto Europake Uniako politikako lil pala Rroma, “Rroma ande Buxljardi Europaki Unia”, raporto savo si printime (kerdino) ando Oktobri 2004-to berš katar Generalo Direktorato e Butjarimasko thaj Sociale Butjako Europake Komisiako;
• kaj trada e EU te buxljarel piro dikhipe pe manušikane čačipa/xakaja, perdal regularo monitoringo ande relacia “Copenhagen kriterienca” katar EU thema save si kandidatura sar vi te e thema save si ande EU thaj vi kodola save kamen te den ande EU dikhen situacia e Rromengi sar prioriteto ande piri buti;
• kaj o ERRC barilo ande maj zurali institucia savi legalo lel sama pala implementacia anti-diskriminaciake zakonesko ande Europa, maškar participacia ande aktivitetura save keren promocia maj palutne vramake juristikane instrumenturengo, sar si o EU Rasake Egalitetoski Direktiva thaj Protokoli 12 katar ECHR;
• kaj kerda te džanel pes kaj si bari e rasaki diskriminacia mamuj Rroma thaj kaj kerda te godo avel maj baro prioriteto ande Europaki Regia, ando fremo e procesosko ando kasko maškar sasa e Saste Lumjaki Konferencia mamuj Rasizmo ando Durbano, Teluni (South) Afrika, Septembri 2001-to berš;
• kaj lia than ande angluno kidipe Jekhethaneske Nacienge Komitetosko pala Eliminacia/Phagavipe Rasake Diskriminaciako, savo si kerdino ando foro Geneva po Avgusto 2000-to berš thaj savo vakarda pala diskriminacia mamuj Rroma. Rromane organizacie thaj Rromane individualcura ande sasti Europa die piri vrama thaj ekspertiza pala ERRC.

O ERRC si vi ko-operaciako membro Maškarthemutne Helsinki Federaciako pala Manušikane Čačipa/Xakaja thaj si les vi konsultativo (advetosko) statuso ande Europako Konzilo sar vi ande Ekonomikano thaj Socialo Konzilo Jekhethaneske Naciengo.

E Rroma si vi akana ande majbilačhi pozicia sar Etnikani Grupa ande Sasti Europa. Lenge fundamentale čačipa/xakaja dukhaven pes svako djes thaj pe svako than. Rasistikani violencia thaj diskriminacia mamuj Rroma ando butjaripe, edukacia, sastipaski protekcia thaj aver servisura si svakodivesutno pharipe ando svako societato. Bilačho vakaripe mamuj Rroma bararen (vazden opre) bilačhe stereotipura save maj dur keren te vi sasto Europako Societato gindil bilačhe pala e Rroma.

Maj vasne ERRC-eske aktivitetura

Kampanje perdal Kherutni (Domestikani) thaj Maškarthemutni Advokatura

O ERRC si organizacia savi kerel kampanje (aktivitetura) pala Rromane manušikane čačipa/xakaja. Varesave majpalutne aktivitetura thaj kampanje save akana keren pes si:

• Žutipe pala Viktimura ,thaj membrura lenge familiengo, save si mudardine thaj dukhadine vaš odi kaj si mamuj lende kerdino rasake diskriminaciako kriminalo. Po starto 1999-to beršesko Rromano Komuniteto po Kosovo sasa vaj mudardino vaj tradindo. Katar 1990-to dži kaj 1999-to berš sasa vi bare tradipa e Rromengo vi ande thema ande Centralo thaj Stungo (East) Europa; Ande Romania ande tele-opre biš komunitetura e Rroma lie te bikinen pire khera thaj te našen. Ande but thema e skinhedura lie te dukhaven thaj te keren bare bilačhipa perdal e Rroma. Ande but Europake thema e policia vaj e manuša save keren buti ande themenge institucie keren rasistikani diskriminacia mamuj Rroma. O ERRC lia te rodel čačipe pala e Rroma vi pala kodola save sesa viktimura sar individualcura vi pala kodola save sesa viktimura katar sistematikano kriminalo thaj kava vi adjes ačhilo sar fundo e ERRC-eske butjako.

Školaki disegregacia

Kana lia te kerel kadi buti jekh katar ERRC-eske maj bare areslipa sasa te kerel kampanje pala disegregacia ande škole so si vi adjes centralo kotor lenge advokaturenge butjako. E Akcie save keren pes vazden opre disegregaciaki advokaturako, keren pes publikacie e dokumenturengo save sikaven graviteto Rromenge školake disegregaciako, keren pes kidipa e Rromane aktivisturenca sar vi e manušenca save keren buti ande themenge institucie po drom te kerel pes školaki reforma. Maj dur o ERRC lia than ande krisipa mamuj Bulgaria, Kroacia, Čehia thaj Hungaria kaj kerel pes disegregacia ande škole thaj žutisarda gasave krisipaske procesura ande Dania. Sar rezultato ERRC-eske butjako školaki disegregacia si adoptuime (lindi) sar politika katar but governura ando regiono thaj kava problemo si vazdino opre sar but vasno (importanto) ande but organizacie sar vi kaj but političara ande Europa.

Implementacia lačhe Anti-Diskriminaciake Zakonesko

Majpalutne buxljaripa ande EU thaj Europako Konzilosko zakono kerde baro lačhipe pala keripe lačhe anti-diskriminaciake zakonosko ande sasti Europa. O ERRC pindžarda pe vrama sode si vasno pala Rromane čačipa/xakaja te e anti-diskriminaciake zakonura džan po jekh drom EU standardurenca thaj te aven linde katar governura sar vi te kerel pes lengi implementacia. Sar rezultato gasave kampanjako, e thema sar Bulgaria, Hungaria, Slovakia thaj Romania ande maj palutne berša adoptuisarde (lie) neve legale instrumentura po drom te žutin e viktimurenge katar rasistikani diskriminacia. O ERRC ka džal maj dur thaj ka tradel vi aver thema te adoptuin (astaren) gasave zakonura, sar vi te keren buti e aktivisturenca, advokaturenca thaj viktimurenca areslimasa te kerel pes implementacia gasave zakonurengo.

Zakono pala viktimura save si tradine zorasa pe sterilizacia

Sterilizacia pe zor Rromane džuvljango si baro problemo ande but thema ande Centralo thaj Easto (Eastern) Europa. Ande 2003-to thaj 2004-to berš e ERRC kerda kampanja pala viktimura e sterilizaciaki. Po 2004-to berš sar rezultato ERRC-eske akciako lokale partner-organizacienca ande Čehikani Republika, sasa putardini bari debata pala kava problemo so maj dur kerda te keren pes vi varesave lačhe miškipa sar si vi keripe grupengo pala žutipe e viktimurengo thaj kadi akcia maj palal trada e džuvljan save sesa viktimura e sterilizaciako te putardes phenen so thaj sar sasa. O ERRC akana lia than ande legale akcie ande Čehikani Republika, Hungaria thaj Slovakia ande kazura pala sterilizacia Rromane džuvljengo savi si kerdini pe zor thaj ka džal maj dur ka ispidel e barederipa te den čači informacia so si fundo e problemosko thaj maj palal ka rodel te del pes kompenzacia sa e viktimurenge kadale džungale butjako.

Kampanja pala lačhe khera

ERRC-eske akcie pala lačho urbanizmo (housing) pala e Rroma intjarel ande peste khetane (kolektive) rovimaske lila ando fremo Europake Sociale Konvenciake mehanizmurengo mamuj Italia thaj Grecia save o ERRC bangarel kaj uže gindosa dukhavel Rromane čačipa pala lačhe khera. O rovimasko lil mamuj Italia kerda te e situacia pala e Rroma avel maj lačhi thaj te but zakonura ande relacia kadale problemosa aven nevljardine. Maj dur o ERRC kerda ande Slovakia jek lačho projekto pala čačipe e Rromengo te astaren lačhe khera ando periodo katar 2003-2004-to berš. Te kava projekto avel so maj lačho sasa kerdino vi treningo pala terne Rromane aktivistura, kampanje po nacionalo levelo/strato e amalenca (partnerenca) andar civilo societato, publikacia pala čačipe pe khera sar vi baro numbri krisipaske procesurengo. Kampanja pala sasti realizacia Rromane čačipengi pala lačhe khera (adequate housing) ka ačhel maj vasno/importanto ERRC-esko aktiviteto ande avutne berša.

Rromane džuvljikane čačipa

Sa maj baro fokuso pe fundamentale čačipa Rromane džuvljengo anda kadi tema ando centro ERRC-eske butjako. Ande maj palutne duj berša o ERRC lia te kerel lačhe aktivitetura pala džuvljikane čačipa ande Kroacia, Germania thaj Espanja. Ande 2004-to berš o ERRC kerda jekh maškarthemutno treningo pala Rromane džuvljikane aktivistura thaj kerda angluno juristikano proceso anglal o krisi pala dukhavipe Rromane džuvljango. Ando 2004-to berš o ERRC dia butjarimasko than e oficiroske pala džuvljikane Rromane čačipa kasko ares si te lel sama pala buxljaripe kadale programosko ande aver thema. Ande avutni vrama o ERRC ka kerel lokale aktivitetura ande Makedonia te kerel treningura thaj dokumentacia thaj kade khetane te kerel buti UN Komitetosa pala Eliminacia Rasistikane Diskriminaciako mamuj Džuvlja. O ERRC ka kerel bari buti te so maj opre vazdel kava problemo po drom te so maj but phagavel pes.

Rromane čačipa (akcia ande Rusia)

Ande maj palutne berša, kampanja pala Rromane čačipa ande Rusia kerda te o ERRC lel so maj bari sama po kava them. Ande 2004-to berš, ERRC-eski butjarni grupa sasa po tereno ande Rusia sorro milaj. O materialo savo si kidino ande kadi vrama sasa sikadino pe trin but vasne thana: (i) kidipe pala rasizmo thaj ksenofobia savo kerda e Organizacia pala Sekuritato thaj Ko-operacia ande Europa; (ii) skurto sesia/kidipe pala US Kongreso organizuime katar US Helsinki Komisia; thaj (iii) beršesko kisipe savo akharel pes Human Dimension Implementation Meeting thaj e Organizaciaki pala Sekuritato thaj Ko-operacia ande Europa.Pe sa trin kidipa kerda pes vi vakarimaski prezentacia thaj sasa dindo vi ramosaripe/skrinisaripe. Trito akcia sasa kerdini khetane e ERRC-esa, khetano ramosaripe ERRC-esko thaj Maškarthemutne Helsinki Federaciako. O ERRC lel sama pe situacia e Rromengi vi akana pe but averčhande/diferente terenura. But si vasno te phenel pes kaj sigo o ERRC ka tradel avri o raporto pala manušikane čačimaski situacia e Rromengi ande Rusia. Jekh katar but vasne droma sar o ERRC žutil te vazdel pes opre e situacia e Rromangi ande Rusia si vi kana kerel pes presia pe sa governoske thaj na-governoske organizacie te so maj opre šuven Rromano problemo ande lengi agenda. Ande piri inja beršeski historia o ERRC butivar bičhalda ramosaripa governoske thaj na governoske butjarnenge sar vi aver maškarthemutne organurenge. Vaš odi o ERRC kerel but bari presia pe UN juristikane organura, Europake Uniake Institucie, Europako Konzilo, thaj aver organizacia pala sekuritato thaj Ko-operacia ande Europa. Maj but informacie pala ERRC –eske maškarthemutne aktivitetura šaj arakhen pes pe: www.errc.org.

Legalo brakhipe, Strategikane Krisipa thaj Legalo Rodipe

O ERRC del thaj žutil legale servisura, sar si e krisipa, pala e Rromane viktimura katar manušikane čačipa thaj utilizil zakoneske krisura te phagavel diskriminacia kade kaj vi gothe lel than ande krisipa. Legale rodipa ERRC-eske len sama sar te keren strategia ,save si bazirime pe analize e zakonengere thaj legale servisonenge save akana dživdinen thaj kade perdal o zakono te del zor e Rromenge sar vi te kerel networko pala legalo advokatura savi ka kerel buti pala e Rroma. O ERRC bičhalel e informacie ande relacia e Rromane čačipenca thaj vazdel opre zakoneski reforma kade kaj kerel seminara pala Rromane aktivistura, advokatura thaj komunitetoske lidera. O ERRC kerda vi dokumentaciako centro pala materiali savo vakarel pala e Rroma thaj pala lenge manušikane čačipa.

O ERRC kerel buti NGO-urenca thaj advokaturenca pe kazura save si kerdine pe baza e rasizmoski sar vi e kazura kaj si phagardine e manušikane čačipa/xakaja. Ko-operacia kadale organizacienca del fokuso pe teme save si ande relacia e Rromenca kaj o krisipe šaj kerel te nevljarel pes/kerel pes reforma juristikane sistemosko.O ERRC kerel buti (si aktivo) vi ande kherutne vi ande maškarthemutne krisimaske procesura. O ERRC žutil vi lokale advokaturenge ande lenge krisimaske procedure vi profesionalo vi ande relacia pala e love. Kana naj maj but šaipe te varesavo krisipe avel agorisardo po lačhipe e Rromesko savo si dukhado atunči o ERRC kerel procedura te godo kazo bičhalel po maškarthemutno krisi maj but po manušikane čačimasko krisi ando Strasbourgo. O ERRC akana reprezentuil 35 Rromane kazura save adžukaren po decizji anglal Europako Krisi pala Manušikane Čačipa ando Strasbourgo, trin kazura adžukaren po decizji anglal UN Komiteto pala Phagavipe Rasistikane Diskriminaciako, jekh anglal UN Komiteto pala Phagavipe Diskriminaciako mamuj džuvlja, jekh anglal UN Manušikane Čačimasko Komiteto thaj maj but deso 160 kazura adžukaren po decizji anglal kherutne krisura. O ERRC lel than vi ande kazura perdal juristikano aktiviteto savo akharel pes “amicus curiae” kasko ares si te žutil ande krisimaske procesura.

Vasne kazura ande save o ERRC lia than si:

Danilovgrad kazo (Yugoslavia)

Po aprili, 1995-to beršesko jekh gadžikani grupa dia ando Rromano gav phagarda Rromane khera thaj maj palal vi phabarda len.E policia sasa gothe pe godo djes numaj khanči či kerda. Duj, trin djesa maj palal o than kaj sesa e Rromane khera sasa užo thaj pe leste avile e mašine katar jekh publiko fabrika. Sar e Rroma kaske khera sesa phagardine či avile te keren buti duj,trin djesa e fabrika kaj von kerde buti trada len thaj mukla len bi butjako. Aktivitetura te astarel pes čačipe anglal kherutne krisura pele tele thaj maj palal o ERRC kerda krisimasko lil ando anav Rromane viktimurengo thaj trada kava kazo anglal UN Komiteto mamuj tortura. O Komiteto mamuj tortura vazda opre kaj sa so o ERRC phenda si čačes thaj arakhla maj dur kaj e Jugoslaviako governo phagarda but paragrafura UN Konvenciako mamuj Tortura na manušikano thaj bilačho tretmano.Po Juni 2003-to berš Montenegrosko governo vazda opre kaj trubul te pokinel maj but katar jekh milino dolara sar kompenzacia pala 74 Rromane viktimura save si dukhadine katar kava kazo.

Kazo po aerodromo ando Prago

Po decembri 2004-to berš, UK Lordurengo Kher (UK House of Lords) vazda opre kaj UK Governo kerda diskriminacia mamuj Rroma andar e Čehia kade kaj či mukla len te den ando aviono pala o Londono thaj te roden peske o azilo ande kava Them.Po 2001-to berš e Čehikani Republika phenda kaj e UK šaj pučla e oficiren pala e imigracia po aerodromo ando Prago te dikhel ko si e manuša save džan ando UK. Baro numbri e manušengo savenge naj dindo (naj muklino) te džan ande UK ando fremo kadale operaciako sesa Rroma. E statistika sikada kaj e Rromenge sasa 400 droma maj but oprime (naj dindo) te den ando UK deso e gadženge. Gasavi praksa,phende e lordura, si ”sistematikani diskriminacia” mamuj Rroma.

Nachova mamuj Bulgaria

Po juli 19-to, armiako policiako oficiri Major G.mudarda duj Rroma savenge bučhola , Kuncho Angelov thaj Kiril Petkov, save sesa ande Bulgariaki armia ando gav Lesura po westo rig kadale themesko. O Angelov thaj o Petkov našle katar o phanglipe thaj lie te garaven pes ande Angeloveske mamiako kher ando gav Lesura.O Angelov thaj o Petkov či ingarde pesa e puške sesa mudardine jekhe automatikane puškasa katar o Major G. ande vrama kana kamle te našen andar mamiako kher perdal perutneski avlia ( neighbor’s yard). Dukhadine Rroma pala godo sesa ingardine ando hospitalo kaj e sastara/doktora kerde konstatacia kaj kadala duj džene mule. Baro numbri legale rovimaske lilengo si bičhaldino anglal o krisi vaj e Bulgariako barederipe či kerde lačho decizji thaj kade či žutisarde e viktimurenge familienge. Po 26-to februari, 2004-to berš Europako Krisi pala Manušikane Čačipa vazda opre decizji pala kava kazo. O Krisi užes arakhla kaj si e Bulgaria responsabilo pala mudaripe kadale duje Rromengo thaj maj dur e Bulgaria (sar them) si bangi kaj phagarda o Artiklo 2 (čačipe po dživdipe). Angluno drom ande historia o krisi arakhla kaj si dukhadini e garancia mamuj rasistikani diskriminacia savi si intjardini ando Artiklo 14 khetane Artiklosa 2 , thaj maj dur phenel pes kaj e Bulgariako autoriteto/barederipe či kerda lačhe pire obligacie te kerel aktivitetura pala phagavipe e diskriminaciako. Sar rezultato ERRC-eske butjako o Krisi nevljarda pire standardura ande kazura kaj si kerdini rasistikani diskriminacia.

Tradipe e Rromengo andar o Hadareni (Romania)

Po decembri 2000-to berš o ERRC kerda aplikacia pala Europako Krisi vaš Manušikane Čačipa ando anav 21 Rromane viktimurengo save sesa viktimura katar tradipe(pogrom) ando Hadareni, Romania. Ande godo kazo, terno gadžo sasa mudardino ando maripe ande jekh kirčma/kafana. Pala godo but gadže lie te astaren trin Rromen thaj die ande lengo kher. Telal supervizia e policajcurengi e gadže phabarde kava Rromano kher. Jekh Rrom andar o kher phabilo thaj mulo dži kaj duj aver Rroma kana našle andar o kher sesa astardine katar e gadže thaj mardine dži kaj ni mule. O doktori savo lia te dikhel e mule Rromen ramosarda ande piro raporto kaj pe svako mulo Rrom arakhla dži 100 dukha. E gadže andar o gav maj palal so phabarde kadale trine Rromen gele maj dur ande Rromane caxre thaj phabarde vadži 14 Rromane khera.

Katar 11 gadže save kerde kava baro bibaxtalipe save gele vi po krisi numaj štar sesa krisisarde sar došale kaj mudarde e Rromen pal aver 7 sesa došarde katar o krisi numaj kaj uže gindosa phabarde Rromane khera.Po Juni 2000-to berš 2 gadže katar 4 save si krisisarde sar došale kaj mudarde e Rromen sesa muzkline katar o phanglipe katar o prezidento e Romaniako. Vi paša o fakto kaj but manuša dikhle so thaj sar sasa ando Hadareni thaj vi paša o fakto kaj phende anglal o krisi ko sas došalo ni jekh policajco naj sasa bango thaj tradino ando phanglipe. Kana putarda piro ofiso ando 1996-to berš o ERRC lia te kerel buti pe kava kazo. Kana sesa phabardine e Rromane khera ando Hadareni e Romania či somnisarda Europaki Konvencia pala Manušikane Čačipa, numaj ando juni 2003-to berš Europako Krisi lia te dikhel thaj te ašunel kava kazo.O decizji džukarel pes po starto 2005-te beršesko. Te o decizji avel pozitivo kava ka kerel but lačhipa vi ande aver gasave kazura ande Centralo thaj Easto Europa.

Mario Goral Kazo (Slovakia)

Po Juli 21-to, 1995-to berš Rromanio čhavo Mario Goral sasa viktimo skinhead grupako ande centralo Slovakiako foro Žiar nad Hronom. Trujal 30 skiheadura kerde dilipe ando foro thaj maj palal avile te maren terne Rromane čhaven čhuranca thaj tjilenca. Dešuoxto berš purano Mario Goral sasa mardino biačhimasko. Pala godo e skinheadura čhorde pe leste petrolo (benzino) thaj phabarde les. Sar rezultato kadale dukhavimasko o Rromano čhavo mulo 10 djes maj palal. Po 11-to maj, 2000-to berš maj cikno krisi ande Žiar nad Hronom, kerda decizji savesa trubul te del pes kompenzacia pala mentalo dukhavipe e čhaveske familiake sar rezultato lenge čhavenge meripasko.

Školako segregaciako kazo ando foro Ostrava

Po 18-to aprili, 200-to berš o ERRC thaj lokalo konzilo save reprezentuisarde 18 Rromane čhavorre katar Čehiako foro Ostrava kerde aplikacia pala Europako krisi vaš Manušikane Čačipa po drom te varesar phagaven sistematikani rasistikani segregacia thaj diskriminacia ande Čehiake škole.

Ande lengi aplikacia ramosarel kaj kerel pes bilačhi selekcia ko thaj sostar trubul te džal ande speciale škole thaj kaj kerel pes “bilačho tretmano” ande violencia e Artikloski 3 Europake Konvenciake pala Manušikane Čačipa. E aplikacia maj dur phenel kaj kaj e Rromenge save kerde kava lil si oprime (naj dindo) čačipe pe edukacia, ande relacia Artiklosa 2 katar o Protokoli 1 e Konvenciaki; kaj si pe lende kerdini rasistikani diskriminacia kana kamle te astaren čačipe pe edukacia thaj kaj si kade dukadino Artiklo 14; thaj maj palal kaj e procedura savi thoda len ande speciale škole naj sasa kerdini ande relacia Artiklosa 6 (1). ERRC-eski dokumentacia savi si kerdini kana kerda pes preparacia pala krisipe sikada kaj maj but katar opaš kotor Rromane čhavorrengo džal ande “speciale škole” pala mentalo hendikipirime manuša. Svako bi gindimasko alosardino Rromane čhaves si 27 droma maj baro šaipe te džal ande gasave škole deso e raklen save si ande egalutni socialo pozicia lenca. E aplikacia savi si kerdini roda katar Europako krisi vaš Manušikane Čačipa te arakhel violencia opre sikadine Konvenciake paragrafurenfgo. O krisipe pala kava kazo trubul te kerel pes po marto 2005-tone beršesko.

Kazo pala segregacia e Rromane čhavorengi ande hungrikane škole

O ERRC lia than vi ande proceso pala disegregacia ande hungrikane škole.Maj sigutno kazo sasa po 7-to oktobri 2004-to berš ande šerutno ERRC test kazo, Peštako Metropolitan forosko krisi pala rovimaske lila kerda angluno krisesko decizji kamipasa katar cikni škola ando Tiszatarján thaj Hejokürt te pokinen kaj kerde doš, 3,650,000 Hungrikane forinte (trujal 14,600 Euro), vi kamatasa (interesosa) pala inja familie kaske čhave mamuj zakono sesa šuvdine ando klaso kaj si kerdini segregacia thaj kaj si sitjardine maj bilačhes (inferioro) deso ande aver klasura katar 1994-to dži kaj 1999-to berš. O rovimasko lil sasa kerdino ande 2001-to berš katar advokato Lilla Farkas sar kotor khethane strategikane krisimaske projektosko savo sasa kerdino katar Legalo Brakhimasko Ofiso pala Nacionale thaj Etnikane Minoritetura (NEKI) thaj ERRC.

Koptova – Slovakiake forosko opripe pala e Rroma

Po augusto 2000-to berš, o ERRC astarda lačho krisimasko decizji katar Jekhethaneske Naciengo Komiteto pala Phagavipe (Eliminacia) Rasistikane Diskriminaciako (CERD) ando kazo pala Anna Koptova mamuj Slovakia. O CERD kaj o municipalo (forosko kher) dukhada paragrafura katar Maškarthemutni Konvencia pala Eliminacia svakone Formako Rasistikane Diskriminaciako save den garancia pala slobodo miškipe thaj slobodo bešipe ande varesavo than kade kaj kerda opripe mamuj Rroma ande duj Slovakiake gava.

Ando jekh dekreto mamuj Rroma sasa ramosardino kaj e Rroma save bešen ande kadale gava ka aven žutime katar gadže andar kodola gava te džan pe varesavo aver than. Ando aver sasa ramosardino kaj trubul te opril pes e Rromenge te den ando gav N’agov, vaj te aven ando varesavo distrikto ande kodo gav. E manušni savi karda aplikacia sasa membro legale brakhimaske fondaciako ande stungone (East) Slovakiako foro Košice, sasa reprezentuime katar Europako Rromano Čačimasko Centro.

Sulejmanovic mamuj Italia; Sejdovic mamuj Italia

Kadala kazura intjaren ande peste sa-Rromango (mass) tradipe save avile andar e Bosna katar e kampura paša foro Roma ande Italia.Po 3-to Marto 2000-to berš, maj but deso štar šela manuša save keren buti ando forosko kher (municipality) thaj policajcura bi džanglimasko e Rromengo die ande kampura save sesa paša o foro Roma. Pandžvardeš thaj šov Rroma sesa thodine ando jekh aviono savo arakhla o Italiako Ministeriumo pala Andrutne Butja, thaj trada len ando Sarajevo. O ERRC lia te žutil jekh juristose andar e Italia savo kerda rovimasko lil ando anav duje Rromane familiengo, savo indjarda kava kazo anglal Europako Krisi thaj maj dur o ERRC žutisarda kade kaj dia šaipe te kerel pes legalo rodipe thaj maj dur dia šaipe te kidel pes juriastikani evidencia pala kadale duj familie. O juristo thaj o ERRC sikade ando krisimasko lil kaj si dukhadino Artiklo 3 (na-manušikano tretmano), Artiklo 5 (tradipe ando phanglipe mamuj zakono), Artiko 4 katar o protokolo 4 (kolektivo tradipe), Artiklo 8 (privato thaj familiako dživdipe), Artiklo 13, Artiklo 14 (diskriminacia) thaj Artiklo 1 katar o protokoli 17 (čačipe e manušesko savo bešel po varesavo than te astarel tradimaski procedura ande relacia e zakonenca). O Europako Krisi arakhla kaj si than te kerel pes analiza pala kava rovimasko lil.O Italiako governo kerda decizji te lel e Rromen save trada thaj te palapale anel len ande Italia thaj te del len lila pala bešipe ande Italia. Maj dur o Italiako governo lia pe peste obligacia te pokinel e dukhade Rromenge 160,000 Euro sar kompenzacia sar vi 45,000 Euro e rajnase savi akharel pes Alissa Sulejmanovic.

Maj dur informacie pala ERRC legale aktivitetura šaj arakhen pe: www.errc.org.

Rodipe thaj Politika

Lačho, patjivalo maj angluno rodipe si fundo ERRC aktiviteturengo. Rodipaske thaj monitoring aktivitetura katar ERRC len sama pala kidipe e informaciengo pala manušikane čačimaski situacia e Rromengi ande Europa sar vi pe kidipe e informaciengo save si ande relacia pala specifikane legale kazura ande save o ERRC lia than. O ERRC sajekh bičhalel rodimaske misie po tereno direkto katar ERRC ofiso, kasko areslipe si te kerel anglune rodipa pala Rromane čačipa po tereno. Maj dur o ERRC kerda phare rodimaske modelura kasko areslipe si te kerel dokumentacia pala sistematikano manušikane čačimaski violencia perdal kvalitativo thaj kvantitativo rodipe.ERRC-eske rodimaske modelura ande maj palutne berša si implementuime po tereno e edukaciako, urbanizmosko sar vi ando keripe dokumentaciako pala violencia (dukhavipe) mamuj Rroma thaj Rromane komunitetura. Rodimaske metodologie si akana levelo kana kerel pes dizajno thaj implementacia po tereno butjarimasko thaj sastimasko.

O ERRC kerel vi ko-ordinacia pala buti pala maškarthemutno networko thanutne/lokale monitorengo save keren regularo monitoringo pala manušikane čačimaski situacia e Rromengi ande but Europake thema. Manuša save keren monitoringo pala Rromane manušikane čačipa keren rodipa thaj dokumentura save sikaven violencia mamuj Rromane čačipa ande thema ande save von dživdinen, kadale manuša keren maj dur vi aver rodipa save si ande relacia pala Rromane manušikane čačipa thaj maj palal den informacie ERRC-eske pala vasne lokale buxljaripa save si relevante pala Rromane čačipa.

ERRC-esko rodipe po 2004-to berš djelo ando centro Europake Uniake politikake-keripasko kana e Europaki Unia printisarda/trada avri raporto pal o ERRC dia fundo/baza kadale raportosko. O raporto šaj arakhel pes po Interneto: Roma in an Enlarged European Union. Kana o raporto inkljistilo avri Europake Uniako Monitoring Centro pala Rasizmo thaj Ksenofobia phangla, ande piro beršesko raporto kaj si e Rroma akana maj but dukhadine katar rasizmo. Rroma, Sintura vaj Rroma save si po drom(Travellers) svako djes dikhen ando muj rasizmoske ando urbanizmo (housing) thaj butjaripe. E ankete sikaven kaj si von “ maj cerra kamadine perutne“ thaj pe aver rig varesave na-oficiale gindipa sikaven kaj si o procento e Rromengo saven naj butjarimasko than maj baro deso pala varesavo aver segmento e populaciako. Maj but informacie pala ERRC-eske Rodimaske thaj Politikake aktivitetura šaj arakhen pe: www.errc.org.

Printimaske Aktivitetura

O ERRC kerel raportura pala e situacia e Rromengi ande but thema, raportura pala e teme (issues) ande save kerel pes komparacia pala e situacia e Rromengi ande diferente thema, štar-čhonengo žurnali savo akharel pes Rromane Čačipa (Roma Rights) ande savo keren pes ramosaripa pe but avrčhande teme sar: akseso pala čačipe, urbanizmo, keripe migraciako pe zor vaj ando žurnali keren pes ramosaripa vi pala aver neve sekcie sar si e raportura pala ERRC-eske legale aktivitetura, manušikane čačimaski edukacia, nevipa thaj buxljaripa, Rromane čhibake translacie thaj aver informacie.O ERRC maj dur kerel pamfletura, poziciake lila (position papers) si les vi websito (www.errc.org). Sa gendura pala žurnalo Roma Rights šaj arakhen pes pe: www.errc.org.

Po 2004-to berš o ERRC šuvda piri ekspirianca numaj po keripe publikaciako savi akharel pes “Džanglipe tjire čačipengo thaj maripe pala lende: jekh sikavimaski pustik pala rromane aktivistura”. Kadi pustik del ERRC-eski ekspirianca, strategia thaj metode save si buxljardine and inja beršeski buti pala manušikane čačipa, mamuj rasizmo ande Europa. E pustik/knjiška sikavel but informacie save šaj žutin e manušenge te keren akcie mamuj rasizmo. Po 2005-to berš kadi pustik ka avel pe šov čhiba. E pustik šaj fuljarel pes vi katar: www.errc.org.

Rromane thaj Rusikane čhibake publikacie

Katar 1999-to berš o ERRC kerda baro numbri skrinimaske, audio thaj elektronikane publikacie pe Rromane čhib. Maj vasne ERRC-eske Rromane čhibake publikacie si: ERRC-esko Rromane čhibako čačipengo audio: ande vrama kana si sa maj baro numbri radio stanciengo thaj Rromane čhibake programurengo-specialo ande teluni-easto Europa o ERRC kerda decizji kaj šaj avelas but lačhe te keren pes informacie pala ERRC-eske aktivitetura thaj pala Rromane čačipa generalo save šaj astaren pes pe audio kasete pe Rromani čhib. Rromane čačimaske kasete učharen o štar-čhonengo žurnalo thaj del informacie pala teme andar o čačipe save si vasne e Rromenge. O ERRC del Rromane čačimaske kasete e Rromane organizacienge thaj e Rromane medienge, specialo Rromane radio programurenge thaj stancienge. E kaseta šaj akana regularo te ašunel pes pe Rromane radio programura ande Bulgaria, Italia, Makedonia, Jugoslavia thaj aver thema. Po 2004-to berš o ERRC čhuda kasete thaj lia te kerel kava projekto po CD formato.

Paša anglikani thaj Rromani čhib o ERRC akana buxljarel piri Rusiaki čhibaki publikacia areslimasa te žutil te ašunen pes manušikane čačimaske informacie pala e Rroma ande sasti Rusia. Angluno ERRC-esko rusiake čhibako bilteno pala Rromane čačipaske nevipa inkljistilo avri po 2004-to berš. Maj dur rusiake čhibake publikacie ka aven ande sigutni vrama.

Manušikane Čačimaski Edukacia

Šerutne golura Manušikane Čačimaske Edukaciako si te vazden opre džanglipe pala manušikane čačipa maškar manuša andar Rromano komuniteto. ERRC-esko Manušikane Čačimaske Edukaciako programo kamel te del zor individuake (manušeske) te vazdel opre piro džanglipe, piro xatjaripe thaj ekspirianca pala manušikane čačipa thaj Rromane čačipa sar vi pala maškarthemutne zakoneske instrumentura save den garancia svakonese te astaren pire fundamentale čačipa. O ERRC-esko Manušikane Čačimaske Edukaciako programo intjarel ande peste:

1. Stipendiako programo Rromane univerzitetoske studenturenge save sitjuven zakono vaj publiko administracia. E stipendia (dinipe e lovengo) si pala pokinipe univerzitetoske. Kriteria pala selekcia si te o studento del akademikani sovlji kaj kana agoril e studie ka kerel buti pala manušikane čačipa. Maj durutne informacie sar kerel pes aplikaciaki procedura dikh: www.errc.org. O ERRC žutisarda te den pes stipendia pala maj but deso 200 Rromane studentura.
2. Internship programo savo del Rromane čačimaske aktivisturenge te keren buti ande ERRC-esko Budapeštako ofiso. E aktivistura save si alosardine pala kava programo si alosardime katar manušikane čačimaske organizacie. Internship del pes e Rromane manušeske pala šov kurkengo vaj šov čhonengo periodo save šaj astaren ERRC-eske edukaciake, čhibake thaj aver kriteria. Gasave alosardine manuša bešen ando ERRC-esko ofiso ande Budapešta. Von astaren katar ERRC-eske butjarne profesionale instrukcie thaj keren buti khetane ande ERRC-eske jekh vaj maj but departmanura (rodipe thaj politika, Maškarthemutne advokatura, Legalo vaj Manušikane čačimaski edukacia). Pala maj durutne informacie sar te kerel pes internship aplikaciaki procedura dikh: www.errc.org.
3. Workshop-ura save vakaren pala manušikane čačipa thaj specialo pala e Rroma.Maj palutno workshopo sasa kerdino pala generale manušikane čačimaske trening seminara ande Rusia, Ukraina, Hungaria thaj Švedia; školake desegregaciake workshopura ande Kroacia, Hungaria, Romania, Serbia thaj Bulgaria sar vi baro numbri konferenciango save khetane organizuisarda o ERRC e Europake Konzilosa sar vi e Organizaciasa pala Sekuritato thaj ko-operacia ande Europa; urbanizmoske čačipaske workshopura ande Romania thaj Slovakia; thaj maškarthemutno džuvljikano čačimasko workshopo ande Budapešta. Maj vasno kotor kadale prgramosko si ERRC-eski milajeski škola pala Rromane aktivistura, savo kerel pes svako Juli ande Budimpešta.
4. Speciale akcie sar keripe Rromane delegaciako pala Saste Lumjaki Konferencia mamuj Rasizmo, Durban 2001-to berš. ERRC-eske Manušikane Čačimaske Edukaciake aktivitetura maj anglal dikhen sar ares te den zor Rromane aktivisturenge. Aver grupe kaske kerel pes kava programo si Rroma save džan po univerziteto thaj studirin zakono vaj publiko administracia thaj maj palal vi sitjara, NGO aktivistura sar vi membrura publike administraciako. Maj durutne informacie pala ERRC-esko Manušikane čačimaske Edukaciako programo šaj dikhel pes pe: www.errc.org.