Komparativo Analiza Pala Nacionalo Thaj Europako Zakono

10 May 2003

Romani-language translation of "A Comparative Analysis of National and European Law" prepared for the European Roma Rights Center, Interights and Migration Policy Group by Per Johansson.

Artiklo ¹

Juristikano Fremo

Si varesavo juristikano fremo po nacionalo levelo savo tradel opre (del zor) e principura pala egalo tretmano, vaj savo si kerdino te phagavel e diskriminacia pe nacionalo vaj etnikani baza vaj pe nacionalo baza vaj religia? Te si, atoska/atunči so si natura kadale fremosko?

Ande 26 Europake thema save si kotor kadale studiengo, juristikano fremo kontra/mamuj diskrimi-nacia savi baziril pes pe rasa vaj etniciteto vaj pe religia si kerdini pe but droma save intjeren ande peste e paragrafura andar but averčhande zakonura: Konstitucionalo Zakono, Kriminalo Zakono, Civilo Zakono, Administrativo Zakono thaj Maškarthemutno Zakono. Maj dur kamas te das jek cikni analiza, e manušeske savo kava kamel te ginavel, katar si linde kadale kontra-diskriminaciake paragrafura. Pala maj but informacie o manuš savo kava ginavel trubul te ginavel e lila save vakaren pala Themenge Raportura.

Konstitucionale Paragrafura

Ande but Europake Thema, Maj baro themesko zakono del garancie pala egalutno tretmano thaj opril e diskriminacia ande relacia e rasasa thaj etnicite-tosa, naciasa thaj religiasa.1 Speciale kazura si Čehikane Republika, thaj UK (kaj naj ramosardino-lekhardino maj baro zakono). Dži kaj Daniako maj baro zakono či intjarel ande peste opripe thaj dedfinicia pala rasistikani diskriminacia, si varesave paragrafura save oprin diskriminacia pe baza e religiaki thaj bučimoski. ² Areslipe e artiklosko savo vakarel pala bučim si maripe mamuj rasistikane diskriminaciako. Maj baro zakono Čehikane Republikako či intjarel ande peste klauzula pala anti-diskriminacia, numaj von proklamuisarde Šero (Charter) pala Fundamentale čačipa/xakaja thaj bazikane Slobode savo intjarel ande peste gasavo paragrafo sar kotor maj bare zakonosko. ³ Ando Luksemburg maj baro zakono džal kade dur thaj užes del garancie e manušenge protekcia pala lende thaj pala lengo barvalipe thaj ande relacia pala kava von protektuin/len sama numaj pala kodola manuša saven naj zor te protektuin pes kontra/mamuj rasistikani diskriminacia. ⁴

Pala maj baro themesko zakono šaj phenel pes kaj si kompilacia katar areslipa thaj garancie savo keren khetane standardo e xakajengo/čačipengo thaj slobodengo savo jekh them kerel pala pire cicila (manuša save dživdinen ande jekh them) thaj pala manuša save dživdinen pe themeski teritoria. Ande but thema jekh manuš našti astarel pire čačipa direkto andar maj baro zakono thaj godolese trubul te džal po krisi vaj te kerel administrativo procedura. ⁵ Maj but si e areslipa thaj slobode šuvdine/thodine ando maj baro zakono kotora save vakaren pala kriminalo, civilo thaj administrativo zakono. Po drom te astaren pes xakaja thaj slobode andar maj baro zakono, jekh manuš trubul te pašarel pes pe parafrafura save vakaren pala kriminalo, civilo, vaj administrativo zakono thaj te lel sama pe juristikano krisi thaj te kerel rovipasko lil kade te den leske kompenzacia pala bilačhipa save si kerdine kontra leste. Ande relacia pala kava so si ramosardino, but si vasno/importanto te e relevante paragrafura eg-zistuin (si šuvdine) ando zakono, thaj te si relevamte/lačhe juristikane drabura lačhe pala individue/manuša save si dukhadine save si oprime ande demokratikane thema. Ande kriminalo zakono o them kerel diferencia maškar godo so o societato ka kamel thaj so na, maj anglal deso došarel e manu-še savo kerda bangipe (perpetratori) ando fremo e sankciengo save egzistuin.

Paragrafura Andar o Zakono Pala Kriminalo

Kriminaloske zakoneske paragrafura pala diskriminacia save si ande relacia pala opripe/prohi-bicia e diskriminaciako savi si bazirime pe rasistikani vaj etnikani bučim, vaj religia si sikadine sar majoriteto ande Europake thema. ⁶ Kodola thema saven naj gasave uže paragrafura ando kriminalo zakono sar: Germania, Latvia, Litvania, ⁷ Polandia thaj Slovakia. religiaki diskriminacia si užes thodini/šuvdini ande legislacia ande varesave thema, pal ande godola ande save naj kadi inkluzia si implicito.

Ande Belgia, ⁸ Dania, ⁹ Švedia, ¹⁰ specialo anti-diskriminaciako došimasko zakono opril rasistikani vaj religiaki diskriminacia, thaj užes phenel so si sankcie pala gasavi diskriminacia.

Ande Dania ¹¹ si oprime te vakarel pes vareso kontra e rasa sar vi ande Italia ¹² thaj Espanja. ¹³ Zakonura kontra kriminalo ande Austria, ¹⁴ Čehia ¹⁵ thaj Espanja ¹⁶ phenen te si varekaj kerdino varesavo dukhavipe pe baza e rasizmoski vaj ksenofobiaki godo trubul te lel pes sar vadži jekh negativo faktori kana phandela pes finalo krisosko decizji. Genocido kriminalo si užes oprime ande Estonia, ¹⁷ Portugal, ¹⁸ Slovenia ¹⁹ thaj Espanja, ²⁰ thaj genocido kriminalo sar vi aparthejd si došime maškar zakono pala o kriminalo ande Bulgaria ²¹ thaj Hungaria. ²² Ande Austria ²³ zakono pala kriminalo opril kriminalo savo si kerdino ande relacia e neo-naci ideologiasa. Kade vi ande Belgia, ²⁴ si o zakono savo došarel našipe katar čačipe, redukcia e genocidosko kerdino katar Germanikano Nacionalo Socialistikano Režimo ande vrama kana sasa Dujto Themesko Maripe.

Tradipe po rutjivipe/nakamipe pe baza e naciaki, rasaki, religiaki si došardino ande Austria, ²⁵ Belgia, ²⁶ Bulgaria, ²⁷ Irelandia, ²⁸ Italia, ²⁹ Hungaria, ³⁰ Estonia, ³¹ Nederlandia, ³² Romania, ³³ Espanja, ³⁴ Slovenia, ³⁵ Turkia, ³⁶ thaj UK. ³⁷

Ando Portugal ³⁸ ande Espanja ³⁹ došimaske zakonura oprin/či den rasistikani vaj religikani diskriminacia save si kerdine ande vaj khetane e organizacienca save vazden opre violencia, rutjivipe, thaj diskriminacia. Ande Turkia si paragrafura save oprin/či den te keren pes kriminale aktivitetura bazirime/kerdine pe baza e religiaki. ⁴⁰ O vakaripe/vorba savo dukhavel avere manuše si oprime ande zakono kontra/mamuj o kriminalo ande Austria, ⁴¹ Portugal. ⁴² Dži kaj si ande Austria kava oprime generalo vi pe baza e rasaki thaj religiaki ando Portugal si oprime kana si bazirime pe religia.

Civile Zakoneske Paragrafura

Specialo anti-diskriminaciaki legislacia si kerdini ande Belgia, ⁴³ Irelandia, ⁴⁴ Nederlandia, ⁴⁵ Portugal, ⁴⁶ Romania, ⁴⁷ Švedia, ⁴⁸ thaj UK. ⁴⁹ E Belgia si ando proceso te kerel gasavi legislacia. ⁵⁰ Civile zakoneske paragrafura ande relacia pala rasistikani vaj religikani diskriminacia si šuvdine ande zakonura e themenge sar: Čehikani Republika, ⁵¹ Hungaria, ⁵² Grecia, ⁵³ Nederlandia, ⁵⁴ Slovakia ⁵⁵ thaj Espanja. ⁵⁶

Austria, ⁵⁷ Bulgaria, ⁵⁸ Čehikani Republika, ⁵⁹ Dania, ⁶⁰ Francia, ⁶¹ Hungaria, ⁶² Italia, ⁶³ Latvia ⁶⁴ thaj Polandia ⁶⁵ savoren si butjarimasko (labour) zakono savo opril rasistikani vaj religiaki diskriminacia pe sa levelura pe baza butjarimaske relaciengo.

Si legislacia savi garantuil egalitetosko principo pala minoritetonge membrura ande Čehikani Republika, ⁶⁶ Hungaria, ⁶⁷ Latvia ⁶⁸ thaj Latvia. ⁶⁹ Ande aver thema minoritetonge xakaja/čačipa šaj aven garantuime kade kaj kerel pes direkto aplikacia maškarthemutne konvenciaki save von somnisarde (Bukgaria kerda ratifikacia Fremutni Konvencia pala Protekcia nacionale Minoritetongi savi šaj direkto utilizil pes). Ande Austria, ⁷⁰ Čehikani Republika ⁷¹ thaj Slovenia, ⁷² legislacia pala keripe asociaciengo opril asociacie kasko are-slipe si te te varesar kerel limito pala manuš, politi-kano vaj aver čačipe e cicvilengo kasko areslipe si maj palal rasitikani, religikani vaj aver diskriminacia. maj dur e Austria ⁷³ thaj Čehikane Republika ⁷⁴ si Zakono pala Bešipe savo opril Bešipa kasko areslipe si te te kerel restrikcia pala manušenge xakaja ande relacia pala diskriminacia. O Zakono pala politikane partie ande Austria, ⁷⁵ Čehikani Republika, ⁷⁶ Litvania, ⁷⁷ Portugal ⁷⁸ thaj Slovenia ⁷⁹ oprin/keren prohibicia pala neo-naci vaj aver partie save vazden opre na-egaliteto thaj diskriminacia. Ande Turkia e legislacia lel sama pe politikane partie thaj kade opril butji politikane partiengi save si kontra egalitetoske principurengi thaj save vazden opre e diskriminacia bazirime pe rasa, kolori, politikano gindipe, filozofikano gindipe, religia, denominacia, vaj vareso aver. ⁸⁰

Legislacia pala protekcia katar personale informacie opril te kiden pes informacie save si ande relacia pala manušeski rasa, religia te o manuš godo či kamel te phenel. Gasavo zakono si ande: Čehikani Republika, ⁸¹ Dania, ⁸² Grecia, ⁸³ Italia, ⁸⁴ Latvia, ⁸⁵ Polandia, ⁸⁶ Portugal, ⁸⁷ Slovakia ⁸⁸ thaj Švedia. ⁸⁹ Ande Francia, došimasko zakoni intjarel ande peste gasave opripe/prohibicie. ⁹⁰ E Bulgaria si statistikano Dokumento/Akto ⁹¹ thaj Cenzusosko Dokumento/Akto ⁹² ande savo phenel pes kaj statistikane thaj cenzusoske informacie pala manušeski rasa vaj religia šaj aven kidine/kolektuime numaj te o manuš godo kamel. ⁹³

Legislacia savi del garancia pala egaliteto ande fremo e edukaciako si kerdini ande Bulgaria, ⁹⁴ Hungaria, ⁹⁵ Latvia, ⁹⁶ Litvania, ⁹⁷ Polandia, ⁹⁸ Espanja ⁹⁹ thaj Turkia. ¹⁰⁰ Legislacia pala kriseski procedura ande Bulgaria, ¹⁰¹ Čehikani Republika, ¹⁰² Estonia ¹⁰³ thaj Latvia ¹⁰⁴ den garancie kaj o krisi trubul te kerel implementacia e zakonesko e egalitetosa pala svako manuš.Legislacia pala Radio thaj Televizia opril svako informacia savi kerel diskriminacia ande Bulgaria, ¹⁰⁵ Čaehikani Republika, ¹⁰⁶ Hungaria, ¹⁰⁷ Polandia, ¹⁰⁸ Slovenia ¹⁰⁹ thaj Turkia. ¹¹⁰ Legislacia pala reklame ande Bulgaria, ¹¹¹ Čehikani Republika ¹¹² thaj Portugal ¹¹³ opril diskriminikani reklama. Dokumento/akto pala protekcia e čhavorengi ande Bulgaria ¹¹⁴ thaj Hungaria ¹¹⁵ den garancie pala egaliteto maškar e čhavre. Sastipaske Protekciako Dokumento ande Bulgaria ¹¹⁶ thaj Hungaria ¹¹⁷ den garancia pala egaliteto ando fremo sastipaske protekciako. Zakono pala alosaripa ande Bulgaria, ¹¹⁸ Litvania ¹¹⁹ thaj Polandia ¹²⁰ del egalutne garancie svakone manušese pala prezidentoske thaj parlamentare alosaripa. Zakono pala Religikani Sloboda ande Bulgaria, ¹²¹ Litvania, ¹²² Portugal ¹²³ thaj Espanja ¹²⁴ den egaliteto maškar averčhande religiake grupe. Socialo ažutipasko zakono ande Bulgaria, ¹²⁵ Litvania ¹²⁶ garantuin egalutno akseso pala socialo ažutipe svakone manušeske. Ande Bulgaria, ¹²⁷ Dania, ¹²⁸ Grecia, ¹²⁹ Italia, ¹³⁰ Litvania ¹³¹ thaj Espanja, ¹³² zakonura pala legalo statuso averthemenge manušengo garantuil egaliteto e manušence save si bijandine ange godo them. Ande Bulgaria, ¹³³ Dania ¹³⁴ thaj Litvania ¹³⁵ si vi zakonura ande relacia pala statuso našalde manušengo savo garantuil e principura pala anti-diskriminacia pala našalde manuša.

Administrative Zakoneske Paragrafura

Administrative zakoneske paragrafura garantuin save garantuin principo pala egalutno tretmano kerel pes ande Austria, ¹³⁶ Belgia, ¹³⁷ Bulgaria, ¹³⁸ Čehikani Republika, ¹³⁹ Dania (sar jekh naramosardino generalo principo) thaj Hungaria. ¹⁴⁰ Ande Austria si došimaske aktivitetura pala e diskriminacia mamuj e manuša save kamen te utilizin publike servisura. ¹⁴¹ Ande Nederlandia egalutno tretmano keren Generale principura pala jekh Administracia. ¹⁴²

Maškarthemutno Zakono

Sa e Europake thema ratifikuisarde UN Maškarthemutni Konvencia Pala Elimionacia Svakone Formako Rasistikane Diskriminaciako thaj sa šerutne UN manušikane xakajenge kontraktura save garantuin egalutno tretmano thaj oprin diskriminacia. ¹⁴³

Sar membrura Europake Konzilosko, Sa Europake Uniake mebrura(thema) thaj kodola thema save si kandidatura kerde ratifikacia Europake Konvenciaki pala Manušikane čačipa/xakaja thaj Fundamentale Slobode. Ande 2000-to berš Europako Konzilo kerda adoptacia pala Protokoli No.12 Europake Konven-ciako pala manušikane čačipa ande savo oprin/či den te kerel pes diskriminacia. E Konvenciake paragra-fura save vorbin pala diskriminacia si limitirime pire fremosa thaj pe dujto rig kate opril pes diskriminacia numaj kana kana si e čačipa andar e Konvencia dukhadine. Nevo protokoli ispidel gasave limitura thaj del šaipe te khonik na avel diskriminišime mamuj varesavo publiko barederipe. O Protokoli No.12 si somnisardo katar 27 thema (save si membrura Europake Konzilosko) thaj si ratifikuime katar 2 thema (Džordžia, Kipar). Kava ka avel pe čači zor kana kadale thema keren leski ratifikacia. Deš EU thema thaj but thema save kamen te den ande EU som-nisarde kava thaj von kamen vi te keren ratifikacia kadale Protokolosko. Bulgaria, Dania, Francia, Litvania, Polandia, Švedia, Espanja thaj Bari Britania vadži či somnisarde kava protokoli.

Kadale thema xatjarde kaj trubun te startuin individualo vorba/komunikacia e Komitetosa pala Eliminacia rasistikane Diskriminaciaki: Belgia, Bulgaria, Čehikani Republika, Dania, Finlandia, francia, Germania, Irelandia, Italia, Hungaria, Luxemburgo, Nederlandia, Polandia, Portugal, Slovakia, Švedia thaj Espanja.

Sar vi sajekh, e parametrura ande maškarthemutno thaj nacionalo zakono naj egalutne.Sar trsnspozicia e obligaciengi telal maškarthemutno zakono ande nacionalo zakono si ande relacia e modelosa andar nacionalo maj baro zakono, transpozicia e garanciengi pala egalutne tretmanura thaj opripa kontra diskriminacia ande UN kontraktura thaj Europake Konvenciaki si diferentne katar them dži kaj them.

Konkluzie

Šaj avel phanglino kaj ande sa Europake thema si varesave institucie save len sama juristikano fremo savo garantuil principura pala na diskriminacia ande relacia pala rasa, etnikani bučim, vaj religia. natura pala kava fremo si averčhando maškar Europake thema. Ande varesave thema akcento šuvel pes pe kriminalo zakono, ande aver si but civile thaj administartive paragrafura, thaj ande cerra thema si specialo na diskriminaciaki legislacia. Šaj phenel pes kaj kaj e natura e legislaciaki si ande relacia e šaipasa pala protekcia mamuj diskriminacia sar vi juristikane drabura save šaj utilizin pes po drom te phagavel pes e diskriminacia. na egalutni juristikani protekcia ande aver thema e Europake keren problemura.Šaj phenel pes kaj si but situacie ande save si antdiskriminaciake paragrafura lačhe thaj šaj utilizin pes. Lengo kvaliteto si averčhando katar o them dži kaj them thaj butivar e kherutni legislacia naj ande relacia e standardurenca save si kerdine ande EU Egalitetoski Direktiva.

Implementacia

Ande thema kaj si anti-diskriminaciaki legislacia lačhi so si problemo maškar formalo legislacia thaj aktualo implementacia? Si kerdino varesavo rodipe po nacionalo levelo areslimasa te dikhel so si problemo?

Džanel pes kaj fundamentale xakaja/čačipa phares šaj varesavi individua korkore astarel. Šaj keren pes kadale konkluzie ande relacia pala implementacia anti-diskriminaciaki legislaciaki ande Europake thema.

Austria

Austriako došimasko zakonosko sistemo si kerdino sar reakcia pe Dujtone Themeske Maripaski legisla-cia.kerdino sasa ande 1947-to berš te mudarel/ phagavel nacionalo-socialistikani ideologia thaj propaganda.

Areslipe, Zakonesko kontra kriminalo thaj došimaske administrative paragrafura save sesa kerdine po drom te opril pes neve-nacionale-socialistikane aktivitetura, sasa te kerel pes implementacia Maškarthemutne Konvenciako pala Eliminacia Svakone Formako Rasistikane Diskriminaciako.

Ande relacia pala raporto andar 1960-to berš ¹⁴⁴ "Legale restrikcie pala imigrantura ande relacia pala butjarimasko than thaj butjarimasko Konzilo si kade zurale kaj šaj kerel pes diskusia kaj e legislacia kontra informalo diskriminacia šaj avel varesavo subjekto dži kaj o sistemo pala legalo diskriminacia či avel phagardino". E situacia parusarda pes zala katar kodi vrama. Kadi bari taksa si čačipe ande relacia pala aver aktivitetura sociale integraciake, sar urbanizmo thaj socialo protekcia.

Belgia

E formulacia pala o zakono andar 30-to Juli 1981-to berš pala prevencia katar e aktivitetura save keren pes pe baza e rasizmoski thaj ksenofobiaki phenen amenge kaj kava fremo si buxlo, thaj si les potencialo te del šaipe te marel pes kontra rasizmo thaj ksenofobia. Implementacia thaj efektiviteto kadale legislaciako ande čačo trajo/dživdipe si averčhando pe varesave levelura. Sa kava šaj arakhel pes ande raportura pala Belgia save kerda Europaki Komisia kontra Rasizmo thaj Intolerancia ¹⁴⁵ thaj maškar-themutno Komiteto pala Eliminacia Rasistikane Diskriminaciaki. ¹⁴⁶

Ande kadale analize e zakoneske savo si kerdino ande 30-to Juli 1981-to berš, ¹⁴⁷ o Centro pala Ega-lutne Šaipa thaj savo si kontra o rasizmo sikada trin šerutne problemura save si khetane e zakonosa: maj angluno rovipasko lil savo o viktimo/dukhado manuš del e policiake/šngalenge, participacia/lethanipe e prosekutoreske ofisosko thaj baro numbri rovipaske lilengo save agorin pes kaj maj palal cirden pes andar e procedura, sar vi o problemo pala sikavipe varesave došako. ¹⁴⁸ Dikaj duj maj anglune problemura roden te paruvel pes e manušengo mentaliteto thaj maj bari voja e krisoski o trito si ande relacia e legislative amandmentoski.

Gindil pes kaj o dokumento savo akana nevljarel pes thaj savo ramol pala antirasizmoski legislacia, phagavipe e diskriminaciako sar vi nevljaripe e zakonosko andar 15-to februari 1993-to berš savo kerel vi Centro pala Egalutne šaipa thaj savo marel pes kontra Rasizmo ka avel adoptuime, thaj ka kerel pes korekcia pala varesave problemura.

Bulgaria

E kontra diskriminaciaki legislacia savi si akana pe zor ande Bulgaria naj kade efektivo. Naj civile akcia save sikaven kaj kerda pes varesavi diskriminacia, thaj naj ni gasave kazura. E krisara sar vi aver barederipa/autoritetura či xatjaren kade užes o principo pala egalutno tretmano thaj kana vareko sikavel maj anglal lendar kaj si kerdini varesavi doš von godo či kamen te akceptuin thaj kade phagaven e viktimoske xakaja/čačipa. E krisesko areslipe si te na kerel pes diskusia savi ka sikavel e diskriminacia, vaj maj užes te phenel pes o krisi kamel te sikavel kaj naj si kerdini diskriminacia ande kazura so si butivar ande kontradikcia e evidenciasa. Maj dur e vikti-muren rasistikane diskriminaciaki naj lačho akseso pala o krisi ande but kazura thaj naj len materialo te participirin ande procedura.

Pe aver rig e juristikane drabura ando fremo e zakonosko mamuj kriminalo či utilizin pes lačhe. Prosekutorengo thaj krisengo areslipe či kamen te xatjaren kaj si varekana o kriminalo kerdino pe baza e rasizmoski thaj keren decizja pe baza varesave paragrafurengo so maj palal mukel but bilačhipa godolese kaj ni lel pes sama pala rasistikane motivura varesave kriminalesko. E krisura sar vi aver barederipa phenen kaj kontra e Roma či kerel pes kriminalo savo baziril pes pe rasa godolese kaj e Roma či phenen kaj si aver rasa. E kherutne institucie den maj anglal pire estimacie thaj phenen kaj ande Bulgaria¹⁴⁹ naj aver rase. Administrative drabura naj kade zurale/efektive ando maripe mamuj/kontra diskriminaciako. Či keren pes administrative procedure pala dukhavipe e paragrafurengo save oprin diskriminacia thaj naj si dinde varesave sankcie kana dukhaven pes e principura pala egalutno tretmano.

Čehikani Republika

Dži kaj maj baro Čehikano zakono vazdel opre legalo sistemo savo del zor e principurenge pala egalutno tretmano maškar manuša bi diferenciako pe rasa vaj etnikani bučim, kadi phari legislacia savi del kava egaliteto vadži či egzistiril maj bare pharipa e juristikane ažutipasa thaj aksesosa pala xakaj/čačipe keren problemo vi pala protekcia egalutne čačipengo.

Dania

E Dania si averčhandi/specifiko legislacia vaj administrativo arakhipe/protekcia kontra rasistikani, etnikani vaj religiaki diskriminacia. E mehaniozmura save akana utilizin pes/len pes thaj procedure save si kerdine te maren pes mamuj/kontra trasistikani vaj religikani diskriminacia či butjaren lačhe. Angluno problemo si kaj e Dania kerda implementacia numaj maškar zakono kontra kriminalo. Kava maj dur kerel te o viktimo pe savo si kerdini diskriminacia trubul te patjal ande piolicia kaske maj anglal resen e rovipaske lila. kava kerel e našalde manušenge (save avile andar aver thema) vaj e manušenge save si minoritetura, pharipe godolese kaj si len dar te džan ande policia. Civilo kriseski procedura si kuč thaj šaipa pala slobodo juristikano ažutipe si limitirime. Ande maj paluni vrama kerdino si decizji te del pes juristikani ažutipe e manušenge save anen rovipaske lila maj anglal e maškarthemutne manušikane čačimaske komitetostar. ¹⁵⁰

Estonia

Estoniake krisura na butivar ašunde pala kazura ande save si problebo maškar-etnikani diskriminacia save si regulišime Krimin ale zakonosa, thaj butivar von, sar vi maj baro thwemesko prosekutori, či kamen te phenen te varesave kazura etnikano vaj rasistikano problemo. Godolese kaj Estoniaki legislacia či intjarel ande peste paragrafura swave den užes aktivitetura asave šaj dukhaven čačipa thaj digniteto e manušengo pe baza e rasaki vaj etnicitetoski, problemo si kaj naj juristikane drabura pala gasave kazura. Dži kaj Estoniako zakono tardel/ispidel šaipe pala legalo akcia vaš viktimo kade te utilizil pes numaj uži civilo procedura thaj kriminalo procedura, si baro standardo pala sikavipe (proof) ande liduj procedure. Nacionale thaj lokale barederipa či kamen te phenen čačipe kaj si problemura ande relacia e diskriminaciasa ande Estonia thaj či keren rodipa po drom te phagaven kava problemo. ¹⁵¹

Finlandia

Šerutno problemo ande Finlandia si fakto kaj či del pes raporto pala incidentura e policiake kana kerel pes varesavi diskriminacia. Si but problemura ande but kriminale incidentura save si motivirime rasizmosa. Dujto baro problemo si o problemo e imigranturenca thaj etnikane minoriteturenca save agorisarde škole pala varesave butja a de aver thema pal pe Finlandiako butjarimasko marketo godo naj valido. Godo si jekh forma pala indirekto diskrimi-nacia, savi si phari pala sikavipe, numaj kava si šerutno problem e imigranturengeo te den po butjarimasko/labour marketo.

Francia

E paragrafura Franciake došimaske zakonosko pala ilegalo diskriminacia si neve. Kerdine si but amandmanura ande relacia pala legislacia.

Ande praksa trubul te dikhel pes kaj anti-diskriminaciaki legislacia ačhel sar na-agorime/naj sar trubul te avel. Pharipe te sikavel pes juristikani evidencia/proof e diskriminaciaki butivar sikavel kaj e legislacia naj lačhe kerdini. Trubul te vakarel pes vi kaj maripe kontra diskriminacia naj prerogativo pala kriminalo krisipe. But tipura e diskriminaciaki či peren ando fremo varesave juristikane došimasko numaj pe aver rig e sankcie mamuj o kriminalo či oprin intervencia civile vaj administrative krisosko save šaj keren kompenzacia e viktimoske. Ande maj paluni vrama si but kazura pala diskriminacia ando fremo e butjarimasko.

Germania

Maj baro problemo Germaniake legislaciako si anti-diskriminaciake paragrafura andar Germaniako fundono zakono, maj but artiklura 3.1 thaj 3.3 ažutime e paragrafurenca andar zakono mamuj kriminalo savo došarel tradite pe rasitikasno či-kamipe (sekcia 130 zakonosko kontra kriminali (STGB). Ande relacia e germanikane Konsitucionale sikavipasa, Artikluren 3.1 thaj 3.3 si limitirime efektura so maj dur perel sar influenca po civilo zakono maškar generale klauzule sar: diskriminatore kontraktura.

Ande maj palune berša, sar lie te baron rasistikane atakura ande relacia pala rasa, sesa but kriminale kazura ande save maj bari rola khelda o rasizmo savo sasa motivac ia te kerel pes o kriminalo akto.

Grecia

Maj anglal deso si kerdini adoptacia rasistikane Egalitetoske Direktivaki 2000/43/EC thaj Butjarimaske Egalitetoske Direktivaki 2000/78/EC, mamuj rasistikani diskriminacia ande Grecia sasa bazirime ande Maškarthemutni Koncvencia pala Eliminacia pala svako forma rasistikane Diskriminaciaki¹⁵² thaj po zakono 927/1979 (nevljar-dino/kerdino amandmano Artiklosko 24 e Zakonosko 1419/1984) palas prevencia kontra aktivitetura save si ande relacia pala rasistikani vaj religikani diskriminacia. ¹⁵³ Arakhipe/protekcia sa e manušengi mamuj svakone formako rasistikane vaj religikane diskriminaciako sasa maj dur vazdini opre ande 1997-to berš, ande relacia e zakonesa 2472 savo sasa adoptuime thaj savo vakarda pala personale informacie. ¹⁵⁴ Artiklo 2b kadale zakonosko lel sama pala "maj private informacie" ¹⁵⁵ savi intjarel ande peste informacie sarsavi si e nacia o ma nuš vaj savi religia kamel.

Vasno si te dikhel pes kaj o Zakono 927/1979 (nevljardino artiklosa 24 e Zakonesko 1419/1984) sikada kaj vov korkore naj kade zuralo te opril aktivitetura ande relacia pala rasistikani vaj religikani diskriminacia godolese kaj prosekucia gasave kriminalosko šaj avel učhardino kadale zakonosa numaj te si o rovimasko lil (complaint) dindo katar o manuš savo si dukhadino. Kana e ma nuše pe savo si kerdino diskriminacia naj legalo ažutipe, lesko čačipe/xakaj pe legalo akcia si numaj lačho po lil. Prevencia svakone formako rasistikane diskriminaciako si phagardini ande relacia pala zakonura save šaj utilizin pes, katar e vrama kana manušikane čačipaske organizacie, imigranturenge čačimaske organizacie thaj na-governoske organizacie lie than/participacia ando maripe kontra rasizmo thaj ksenofobianašti ažutinen lčegale akcia ande relacia pala opre phendino. fakto si kaj numaj cerra/zala rovipaske lila sesa dinde pe baza kadale zakonesko. ¹⁵⁶

Hungaria

E Hungaria phenel kaj kerda maj lačho legalo thaj institucionalo fremo ande Centralo thaj Isto Europako regiono pala protekcia e minioritetongi.Pe dujto rig vi kaj e Hungaria si kade kompleksi fremo pala miniritetoske čačipa thaj fremo pala kontra-diskriminaciaki legislacia, e beršeske raportura savo kerel e Minoriteturengo Ombdusmano sikavel kaj si e Rroma but diskriminišime Kava phenen vi e NGO-ura save keren buti pala manušikane čačimaske aktivitetura. ¹⁵⁷

Irelandia

Na dumut but nevi legislacia si adoptuime/lindi, numaj ka nakhel vadži nesavi vrama dži kaj dikhel pes sar e neve paragrafura butjaren thjaj lenge juristikane interpretacie. Vi kaj si kerdino anglunipe ande relacia pala legislacia, naj kerdino varesavo nevipe savo šaj lačharel maj baro zakono kadale themesko andar 1937-to berš po drom te nevljaren pes egalitetoske thaj anti-diskriminaciake paragrafura. Maj paluno raporto savi kerda e Konstitucionalo Grupa kerda baro numbri vasne rekomodaciengo pala nevljaripa relevante artiklurengo katar Irelandiako maj baro zakono. Dži akana naj kerdini akcia te kerel pes imple-mentacia kadale rekomodaciengo.

Italia

Sar si legislacia savi lel sama pala diskriminacia bayirime pe rasistikani vaj etnikani bučim/origin sikadini ande 1998-to berš po drom kaj čerutno statuto savo kerel regulacia pala sasto imigraciako zakono, e vrama ande savi o dokumento sasa pe čači zor si but cikno te kerel varesavo baro impakto/lačhipe.

Ande but Italiake regionura vazdel pes opre e ksenofobia thaj ispiden pes opre politikane partie save kamen čači rig. E žurnala kerde raporto pala diskriminac ia (ande relacia pala lokalo regulacia) katar publike administratora save khetane keren buti e poluitikane partienca. Mamuj/kontra gasave akturengo, adjivesutne legislacia naj lačho drabo. Dži kaj e legislacia tradel e administratoren te xatjaren kaj godo so keren si ilegalo, butivar lesko intereso si te leski decizja printol pes ande žurnala po drom te reafirmišil leski anti-diskriminaciaki politika e manušenge save maj palal trubun te den piro politikano glaso.

Latvia

Vi kaj si čuvdino generalo egalitetoski klauzula ande maj bvaro zakono thaj na-diskriminaciake paragrafura ande aver zakonura, e ankete sikaven kaj si baro problemo ma škar legislacia thaj laki implementacia. Dži kaj si kerdine varesave analize pala Latviaki legislacia anfar gender perspektiva ¹⁵⁸ thaj situacia pala kava aktiviteto, ¹⁵⁹ naj sasa kerdino rodipe savo kerel analiza pala e situacia ando fremo e dis-kriminaciako savo kerel pes ande relacia e rasasa vaj etnicitetosa.

Litvania

Akanutno statuso implementaciako e principurengo katar egalutno tretmano maškar manuša bidiferenciako pe rasa vaj etniciteto ande Litvania avel paše pala legislative paragrafura, numaj trubul te phenel pes kaj si vadži than te kava avel vi maj lačhe. Aseso te astarel pes čačipe/xakaj vadži ačhel sar problemo specialo pala varesave grupe. Godo so si problemo si vi na bari patja ando zakono thaj juristikane institucie po drom te marel pes kontra diskriminacia, godo so si vadži problemo si vi nabuxljardino mehanizmo pala legalo žutipe thaj legale informacie pala bilačhe-statutoske grupe.

Luxembourg

O zakono andar 9-to Augusti 1980-to berš kasko areslipe sasa te zorasa ispidel pes e New York Konvencia pala Eliminacia svakone formako rasistikane diskriminaciaki andar 1966-to berš thaj savo si nevljardino zakonosa katar 27-to Juli 1993-to berš thaj zakonosa katar 19-to juli 1997-to berš, sikada artiklo 454 thaj maj palune artikluira andar Došimasko zakono, po drom te kerel pes lašhe došipa thaj došimaske sankcie kontra diskriminacia. Dži akana numaj jekh decizji sasa arakhadini pe baza artiklosko 454 thaj majpalune artiklura Došimaske Zakonosko.

E diskriminacia kerel pes ande kava them, numaj šaj avel kaj e viktimuren naj informacie so von šaj keren ande relacia zakonosa thaj so si lenge čačipa. Si varesave pharipa po drom te kerel pes implemen-tacia e legislaciaki.

Sikavipe kaj si kerdini indirekto diskriminacia si but phari. Pharuvipe po drom te sikavel pes pharišpe pala juristikano sikavipe (bureden of proof) katar o krisi žutil, numaj e prosekutore trubul evidencia kaj si kerdini varesavi diskriminacia. Aver pharipa te utilizil pes legalo sistemo si vi bare love save trubun te den pes pala krisipe thaj lungipe e procedurako. Si vi sistemo pala legalo žutipe, numaj pala maškarutni klasa thaj teluni klasa but si phares te pokinel pes o krisipe thaj o advokato. Pe aveer rig vi te sikavel pes kaj si kerdini diskriminacia pe varesavo manuš vrama te del pes leske varesavi kompenzacia lel vi duj, trin berša so maj dur lel zor katar o viktimo te na džal po krisipe. O ofiso pala viktimiura katar diskriminacia vadži phenel kaj o zakono kontra kriminalo naj kade zuralo te korkore marel pes kontra rasistikani diskriminacia.

Polandia

Ande polandia naj specifiko anti-diskriminaciaki legislacia, o zakono savo akana utilizil pes thaj leski implementacia šaj dikhen pes sar lačhe. Sar egzamplo, o zakono del lačho tretmano pala minoritetura ande varesave thana. maj baro problemo si socialo situacia e Rromengi ande lenge komunitetura.

Si varesave aktivitetura ando fremo gender (manušesko sexo) diskriminacia ande Polandia. E legislacia naj kade lačhi thaj implementacia e legislaciaki trubul te avel maj zurali. E egzamplura gasave diskriminaciaki si maj bare bariere pala ratifikacia e Protokoleski 12.

Portugal

Naj varesavo egzakto zakono pala diskriminacia godolese kaj e diskriminacia kerel pes ande relacia pala butjarimaske thaj dživdimaske kondicie pal na katar diskriminaciake aktivitetura. Kana si varesave problemura kerel pes sa te o problemo phagavel pes administrativo. O kriticizmo šaj limitiril pes pe lokhe thaj birokratikane operacie maškar kadale themeske administrative organizacie.

Romania

Statutosko dokumento No. 137 andar 31-to Augusto 2000-to berš pala prevencia thaj došipe svakone diskriminaciaki forma ¹⁶⁰ del šaipe te krisil pes pala juristikane drabura te kerel pes diskriminacia. Numaj duj kazura si registruime katar o krisi, liduj ande relacia e diskriminaciasa kontra/mamuj e Rroma. Von vadži adžukaren, godolese našti kerel pes predikcia pala evaluacia thaj solucia pala ladale kazura. Vasno si te phenel pes kaj Romaniake advokaturen thaj NGO-uren naj ekspertiza pala diskriminaciake kazura thaj naj len ni krisara.

Slovakia

Ande Slovakia relevante anti-diskriminaciake paragrafura si čhudine maškar sasto legalo domeno. Von den generalo arakhipe/protekcia ande but generalo thaj deklarativo čhib mamuj diskriminatoro praksa pe but levelura kade kaj oprin gasave prakse. Ande but kazura but si phares te astarel pes lačho thaj efektivo juristikano drabovi kana si e ¹⁶¹ diskrimi-nacia užes sikadini. Slovakiako legalo sistemo perel maj but pe themesko barederipe savo lel sama pe implementacia e zakonesko kade kaj dikhel legalo entiteto maj but deso iniciativa e viktimoski. Pe rig goda kaj den pes raportura pala diskriminacia e agencienge, e viktimuren butivar naj akseso (našti aven) pala o krisi.

Slovenia

Ande kava them si baro problemo maškar deklarišime anti-diskriminaciake principura thaj e praksa ande relacia pala regulacia e statusoski pala minoritetura save bešen ande Slovenia. Statuso pala kolektive čačipa si dindo numaj pala varesave minoritetoske grupe. Cikno numbri e kazurengo pala savo si dindo raporto ande relacia pala etnikani vaj rasistikani diskriminacia si fakto kaj rasistikane elementura ande varesave kazura si ignorišime. Naj sasa ni jekh kazo savo gelas po krisi ande relacia pala violencia katar gender egaliteto sar kriminalo dži akana.

Espanja

Numbri e kazurengo katar rasistikani vaj religikani diskriminacia ci cikni. Egaliteto maškar murša thaj džuvlja sasa buxljardino katar Konstitucionalo Krisi.

Švedia

Ande kava them problemo si maškar formalo legislacia thaj laki implementacia. Anti diskriminaciaki legislacia ande relacia pala etniciteto thaj religia si thodini/šuvdini ande butjarimasko zakono thaj zakono mamuj kriminalo. Šaj kerel pes analiza sode si kadale zakonura efektive.

O zakono pala aktivitetura mamuj diskriminacia pe butjarimasko than ande relacia pala rasistikani, etnikani bučim vaj religia avilo pe čači zor ande 1999-to berš. Si varesave indicie kaj nevo zakono si efektivo thaj kaj si baro numbri rromane gavengo save vazde rovipaske lila ande relacia pala diskriminacia pe butjarimaske thana. But viktimura e diskriminaciaki vi paša džanglipe kaj si gasavo zakono anen kaj svakone zakono si vi limito/granica.

O governo či kamla te kerel testo pala situacia pala savo špaj phenel pes kaj si lačho drom te dikhel pes sar save si problemura e implementaciaki. Gasave problemura si vi ande relacuia pala anti-diskriminaciako zakono savo marel pes mamuj diskriminacia pe butjarimaske thana pe baza e genderoski (gender) thaj seksualo orientacia.

Turkia

Si anti-diskriminaciake paragrafura ande maj baro zakono e Turkiako thaj but zakonura save oprin/keren prohibicia pala diskriminacia. Maj bare zakoneske paragrafura si ande relacia e krisesa sar generalo principo e zakonesko thaj utilizil pes pe but droma katar butjarimasko zakono dži kaj administrative problemura. Sar vi sajekh ni ande jekh civilo zakono sar ni ande jekh administrativo zakono naj varesavi prohibicia pe baza e rasistikane vaj etnikane bučimosa (origin). Varesave artiklura andar Zakono kontra Kriminalo si pe bibaxt utilizime numaj te došaren ekspresie save keren kritika pala themeski politika ande relacia pala etnikane vaj religiake grupe.

Jekh katar maj bare problemura ande Turkia ande relacia pala diskriminacia pe baza etnikane bučimoski vaj rasaki si kaj vi paša paragrafura save vazden e principura pala egaliteto, naj lačhe te vazden opre principura pala anti-diskriminacia. Maj dur, naj bari zor maškar e manuša saven si šaipe te zuraren principura anti-diskriminaciake pe baza etnikane bučimoski vaj rasaki, sar manuša save keren buti ande administracia, krisara thaj advokatura. Kade si godolese kaj kade o them kerel piri politika thaj godolese kaj či kamel te phenel pes kaj e legislacia naj lačhi.

Anglia

Šerutni legislacia ande Anglia perel po civilo zakono savo del opripe/protekcia mamuj rasistikani diskri-minacia. O dokumento pala relacia maškar e rase sasa implementuime, thaj vov trada te kerel pes Komisia pala rasistikano Egaliteto (CRE) savo si publiko thaj saveski tor sar vi aktivitetura si vazdine ando dokumento andar 1976-to berš kaski rola si te zurarel lačhi implementacia e Dokumentoski.

Kava zakono maj but utilizil pes kontra e dis-kriminacia po butjako than. Svako butjaripe thaj butjaripe ande relacia e kazurenca kaj si kerdini diskriminacia si tradine po butjarimasko tribunalo thaj but berša sar o numbri diskriminaciake kazurengi lia te barol, varesave tribunaloske membrura andar e regionura kaj si bari minoritetoski polulacia lie te xatjaren kava problemo but lačhe. Ande butjarimasko tribunalo maj but katar 10 procentura katar saste rasistikane diskriminaciake kazura phagaven pes pozitivo pal 35-40 procentura si phagardine kade kaj dukhadine manušeske (pe savo si kerdini diskriminacia) si dinde love.

Direkto konekcia maškar diskriminacia pe baza e religiaki thaj politikane konfliktosa ande Irelandia kerda te anti-diskriminaciaki legislacia avel maj but aktivo thaj te ande kava problemo lel than/participiril vi o governo.

ARTIKLO 2.1, 2.2(A) THAJ 2.2(B)
So Si Direkto Pal So Indirekto Diskriminacia

Si definicia pala direkto thaj indirekto diskrimi-nacia ande tiri nacionalo legislaciako sistemo? Trubul te sikavel pes definicia pala direkto thaj indirekto diskriminacia, sar si definišime ande Artiklo 2.2(a) thaj 2.2(b) e Direktivaki, ande nacionalo legiaslacia?

Te phenel pes vareso pala kadi tema trail/dživdinel o koncepto pala direkto thaj indirekto diskriminacia bazirime pe rasistikano vaj etnikano bučim thaj religia ande varesave themenge nacionale legale sistemura trubul te džanel pes:

 

1. Direkto deiskriminacia si učhardini e definiciasa, numaj naj difrencia maškar direkto thaj indirekto diskriminacia, thaj naj definicia pala indirekto diskriminacia. Gasavo kazo si ando Luxembourg 167 (ande relacia pala gender, indirekto diskriminacia soi pindžardini ando fremo butjarimaske relaciengo ¹⁶² ) thaj Romania. ¹⁶³
    
2. Diferencia si kerdini numaj naj definišime. Indirekto diskriminacia naj definišime thaj naj egzakto ramosardino kaj šaj kerel pes objektivo džastifikacia pala indirekto diskri inacia kana si legitimio areslipe. Gasavo kazo si akana ande Belgikano ¹⁶⁴ zakono (sasti definicia pala direkto vaj indirekto diskri-minacia ande relacia e EC Direktivasa sikavel pes ande sugerišime zakono kontra diskriminacia¹⁶⁵) Italia ¹⁶⁶ thaj Portugal. ¹⁶⁷ Ande Austriako legalo sistemo numaj jekh referenca pala koncepto katar direkto thaj indirekto si Artiklo 6(2) kontraktosko andar Vienna katar 1955-to berš (saves si konsti-tucionalo statusi) savo opril direkto thaj indirekto diskriminacia e civilengi pe sa zakoneske kotora bazirime pe lengi rasa, sekso, čhib vaj religia numaj naj si dindi ni jekh definicia.
    
3. Distinkcia si kerdini thaj liduj konceptura si definišime. Kava si ande relacia pala Bulgaria (indirekto diskriminacia si definišeme ande butjarimasko zakono), Dania ¹⁶⁸ (indirekto diskri-minacia si učhardini telal specifiko legislacia, o koncepto pala diskriminacia trubul te sikavel pes ande relacia e legislaciasa pala gender egaliteto, savo kerel liduj konceptura), Francia (distinkcia naj kerdini ande legislacia, numaj ande zakonesko kazo kerdini si jekh uži definicia), Finlandia ¹⁶⁹ (te sikavel pes indirekto diskriminacia trubul maj dur specifikacia), Germania(diferencia si sikadini ande kazusosko zakono ande relacia pala genderi, numaj šaj utilizil pes vi mamuj rasistikani thaj religikani diskriminacia, distinkcia ande relacia pala džas-tifikacia katar direkto vaj indirekto diskriminacia naj vadži kaerdini) Irelandia ¹⁷⁰ (numaj ande relacia pala butjaripe, thaj džastifikacia pala testo naj objektivo), Nederlandia ¹⁷¹ (telal zakono mamuj kriminalo-indirekto diskriminacia našti objektivo sikavel pes, numaj telal civile zakoneske paragrafura si jekh objektivo džasrifikaciako testo ande relacia e direktivasa), Espanja ¹⁷² (definicie si dinde pala godo so šaj dikhel pes sar diskriminacia thaj so si indirekto diskriminacia ande relacia e manušenca save butjaren), Švedia ¹⁷³ (indirekto diskriminacia si učhardini telal butjarimaski legislacia numaj na vi o zakono mamuj kriminalo), thaj Bari Britania ¹⁷⁴ (maškar definicia katar indirekto diskriminacia naj kade lungi sar si sikadino ande direktiva).
    
4. Indirekto diskriminacia si učhardini e definiciasa, numaj naj definicia pala direkto diskriminacia vaj distinkcia maškar duj konceptura. Gasavo si kazo ande Hungaria. ¹⁷⁵
    
5. Idea pala o koncepto šaj arakhel pes ande kherutno (domestic) zakono, numaj bi distinkciako maškar lende thaj naj definicia. Šaj avel kaj si gasavi situacia ande Estoniako, Latviako, Litvaniako, Polandiako, Slovakiako thaj Sloveniako zakono.
    
6. Naj si kerdini distinkcia thaj naj kerdino koncepto. Gasavi situacia si ande Čehia, Grecia thaj Turkia.

Baro problemo ande varesave thema, khetane e Bulgariasa, si kaj e krisura thaj aver barederipa naj ande relacia maškarthemutne instrumentonenca thaj kazurnege zakonosko ECHR instituciengo, thaj či sitjile te butjaren thaj te keren kontakto maškarthemutne zakonosa. Kava trubul te sikavel kaj maškarthemutne norme trubun te aven ande relacia po kherutno (domestic) levelo.

Lačho egzamplo pala paragrafura ando zakono pala "objektivo džastifikacia" katar indirekto diskriminacia sar si ramosardino ande Artiklo 2(b) andar Direktiva si Nederlandia. Kate distinkcia maškar Kriminalo thaj Civilo zakono trubul te kerel pes. Sar vi ando fremo e direktivako, ando fremo kriminale Nederlandiake zakonosko, indirekto diskriminacia si diskriminacia thaj godolese si oprime.

Ando fremo Egalutne tretmanoske Dokumentosko (Civilo Zakono) indirekto distinkcia šaj objektivo sikavel pes. Ande relacia pala Artiklo 2.1 Egalutne Tretmanoske Dokumentosko¹⁷⁶ si "indirekto distink-cia", objektivo sikavimasko testo Artiklosko 2.1 trubul te kerel pes. Dži akana Komisia pala Egalutno tret-mano, lia te kerel implementacia e Dokumentoski thaj utilizil kadale kriteria: ¹⁷⁷

1. Či trubul te avel diskriminacia ande relacia pala areslipe indirekte diskriminaciako;
    
2. Gindipa save si alosardine te astaren e areslipa či trubun te aven ande relacia čače trubulipenca e organizacienge;
    
3. E gindipa trubun te aven pe piro than thaj te astaren o areslipe.

Direkto distinkcia našti objektivo sikavel pe. Ande relacia pala direkto distinkcia o zakono šaj numaj kerel eksepcie (dikh sar egzamplo ekspecia ando Artiklo 2 e Dokumentosko). ¹⁷⁸

Tubul te džanel pes kaj ande varesave thema save si kandidatura si kerdine zakonura save vadži naj pe čači zor, thaj gothe e definicia pala direkto thaj indi-rekto diskriminacia si šuvdini/thodini andre so si ande relacia e rasistikane Direktivasa. Gasavo kazo si ande Hungaria, Latvia thaj Litvania.

Si komparabile definicie ande nacionalo zakono ande relacia pala gender diskriminacia?

But thema save si membrura šaj sikavemn e definicia palča direkto vaj indirekto diskriminacia ande relacia pala gender diskriminacia, vi kaj ande varesave thema sikadine ande swekcia 1 thaj 2 o koncepto pala indirekto diskriminacia trubul te definišil pes maj užes, sar vi ande kazo e diskrimi-naciasa savi kerel pes pe baza e rasaki vaj religiaki (Ande relacia pala kava pučipe e Italia si lačhi). Kzosko zakono Europake Krisosko dia piri influenca ande relacia kalesa. Ande Bulgaria si kerdino zakono saves naj vadži čači zor savo del definicia pala liduj konceptura thaj ande Romania si zakono saves vadži naj čači zor savo vakarel pala egalutne šaipa maškar murša thaj džuvlja savo intjarel ande peste definicia savi si ande kontradikcia savi akana dživdinel ande Romaniako zakono.

Konkluzie

Šaj phandel pes kaj e konceptura pala direkto thaj indirekto diskriminacia si pindžardine ande but Themenge (save si membrura) legale sistemongo, numaj but thema trubun te keren legalo akcia te keren o koncepto užes ando zakono. Sa e thema save si kandidatura trubun te keren aktivitetura save si ande relacia e Direktivasa.

ARTIKLO 2.3
Harassment

Si mamuj-zakonosko harasmento identifikuime koncepto ande nacionalo zakono? Si definicia pala harasmento ande nacionalo zakono savo kores-pondiril godolesa so si phendino ande Direktiva? Trubul te sikavel pes gasavi definicia ande nacionalo legislacia?

Ande Belgia o harasmento si kriminalo ando fremo e Došimaske Zakonesko katar 1998-to berš. E protekcia akana naj kade zurali godolese kaj kana kerel pes krisipe e love trubul te del o manuš savo gindil kaj si pe leste kerdino harasmento pal akanutno zakono saves vadži naj čači zor intjarel ande peste paragrafura save zuraren definicia pala harasmento po drom te avel ande relacia e direktivasa. ¹⁷⁹ Ande Irelandia ¹⁸⁰ legislative paragra-fura pala harasmento len sama pala efekto e individuako/manušesko thaj naj ande relacia Direktivake definiciasa katar na-amalikano trujalipe. Ande Nederlandia, Egalutne Tretmanoski Komisia dia duj decizja kaj gharasmento pe butjarimasko than perel telal definicia katar duistinkcia telal Egalutne Tretmanoske Doku-mentosko (jekh pe rasistikano harazmento thaj dujto pe seksualo harazmento), thaj sikada kaj godo ka zurarel na numaj butjaripe deso vi aver aktivitetura pala save Egalutne Tretmanosko Dokumento si lačho. Ando Portugalo ¹⁸¹ o harasmento definišil pes teoretikani interpretacia katar buxli definicia e diskriminaciaki. Ande Švedia si definicia pala harasmento ande butjarimasko zakono ¹⁸² thaj svako manuš savo butjarel šaj kerel rodipe po drom te dikhel si kerdino harasmento thaj te keren aktivitetura mamuj-harasmento. ¹⁸³ Ande Bari Britania (Anglia) ¹⁸⁴ harasmento si oprime (naj slobodo) ande liduj zakonura kriminalo thaj civilo.

E legislaciako koncepto pala rasa thaj religia trubul te avel sikadino ande aver thema save si membrura. Ande Austria fakto kaj o barederipe xatjarel kaj si harasmento pe baza e rasaki ka avel buxljardino vi pe butjarimaski situacia. Dindi si sugestia te ande Finlandia-šaj avel vi ande aver thema-varesave situacie kana kerel pes harasmento šaj aven učhardine kriminale zakonosa, thaj ande Italia pe baza e paragrafurengi katar Kriminalo Zakono ande relacia pala kriminalo mamunmj patjivako.

Ande thema save si kandidatura o koncepto thaj definicia e harasmentoski si vadži na-pindžardo fenomeno. Ande Bulgaria, Estonia, ¹⁸⁵ Hungaria, Latvia thaj Romania o legalo sistemo či intjarel ande peste varesave paragrafura savo definišil vaj si ande relacia e harasmentosa. Vi kaj naj direkto definicia pala harasmento ande Litvaniako zakono, šaj aven inkaldini andar varesave legale norme. ¹⁸⁶ Ande Polandiako zakono naj sikadino koncepto pala mamuj-zakonesko harasmento , numaj Došimasko Zakono sikavel forme pala harasmento pe baza e rasaki, etnicitetosi sar vi ande relacia pala politika, religia numaj vi godo si limitirime pala godo so si ramosardino ande Direktiva. ¹⁸⁷

Slovakiaki čhib či intjarel ande peste legalo termino savo si ande relacia e konceptosa pala harasmento ande Anglikani čhib, numaj utilizil abver terminura te sikavel gindipe kadale konceptosko. Sar ka xatjarel pes kava termino si ande relacia pala situacia, šaj phenel pes kaj si godo vareso so manuš či kamel numaj vareko tradel les thaj kava si phendino ande Artiklo 2 paragrafo 3 e Direktivaki, harasmento šaj xatjarel pes vi sar kriminalo.

Ande Sloveniako legalo sistemo si varesave paragrafura save maren pes mamuj harasmento pe averčhande levelura ande Došimasko zakono thaj ande Dokumento savo vakarel pala Egzekutive sankcie mamuj kriminalo. ¹⁸⁸ Vi ande Turkia phenel pes kaj si paragrafura mamuj kriminalo save šaj xatjaren pes sar kana si len varesave elementura andar Direktiva.

Si varesavi komparativo definicia ande nacionalo zakono ande relacia pala gender diskriminacia?

Gender legislacia ande maj but thema save si membrura intjarel ande peste mamuj-zakonesko harasmento (minimum ande butjarimaski situacia), averčhandi si legislacia ande Finlandia, Grecia thaj Itali. Gender legislacia ande Francia intjarel ande peste o koncepto pala harasmento numaj si les maj restriktivo deso Artiklo 2.3 andar Direktiva.

E situacia ande thema save si kandidatura si kontra katar e situacia ande thema save si membrura. Gender legislacia intjarel ande peste numaj mamuj-zakonesko harasmento. E Polandia si paragrafura save si ande relacia pala seksualo harasmento vaj sar si von čhudine thaj naj khetane von naj kade efektive.

Na dumut kerdine si aktivitetura ande Čehikani Republika mamuj gender harasmento savo šaj del modelo pala mamuj-zakonesko harasmento pe baza: Artiklo 7(2) katar Butjarimasko Zakono opril "Ciknjaripe manušikane dignitetosko" ande relacia pala butjaripe. seksualo intencia katar jekh manuš savo či kamel aver pe butjarimasko than savi phagavel ve betjarimaski relacia si definišime sar ciknjaripe e dignitetosko. Litvaniako zakono pala Egalutne Šaipa e Džuvljengo thaj Muršengo del definicia pala mamuj-zakonesko aktiviteto ande relacia pala gender diskriminacia, thaj kava zakono intjarel ande peste vi seksualo harasmento. ¹⁸⁹

ARTIKLO 2.4
Instrukcie Pala Diskriminacia

Si oprime ando fremo nacionale zakonosko te den pes instrukcie pe baza rasistikane vaj etnikane bučimoski vaj religiaki? Si kerdino decizji te kerel pes diskriminacia? Si trubulipe te sikavel pes gasavo principo ande nacionalo zakono?

Legislacia ande Austria, ¹⁹⁰ Belgia, ¹⁹¹ Litvania, ¹⁹² Romania, ¹⁹³ Slovakia ¹⁹⁴ thaj Anglia (Bari Britania) ¹⁹⁵ užes opril instrukcie pala diskriminacia.

Ande Austria, Belgia thaj Litvania e paragrafura si thodine ande Zakono mamuj kriminalo thaj šaj utilizin pes numaj ando fremo Zakonesko mamuj kriminalo.Ande Slovakia dinipe instruciengi pala diskriminacia ando fremo civile zakonosko si oprime. Sar vi sajekh, akseso pala efektivo drabo ande varesave kazura si baro pučipe. Ando fremo Slove-niake zakonosko, instrukcie pala diskriminacia si mamuj maj braro zakono thaj šaj došaren pes ande relacia artiklosa 141 Došimaske Zakonosko. Estoniako zakono kerel diferencia maškar instrukcie pala diskriminacia pe baza e rasistikane vaj religikane bučimoski sar mamuj-zakoneske aktivitetura ande relacia e generale paragrafurengi katar maj baro zakono (Artiklo12).

Ni jekh aver them či opril užes gasave instrukcie, pal pe varesave levelura čaj xatjarel pes kaj gasave instrukcie peren telal fremo generale definiciako pala diskriminacia. Gasavo kazo si ande Nederlandia kaj varesave instrukcie šaj došaren pes ando fremo e paragrafurengo save vakaren pala ispidipe/iniciacia so si buten themen save si membrura. Ande espanja, provokacia, promocia/sikavipe thaj ispidipe pe diskriminacia si oprime. ¹⁹⁶ Si vaj na instrukcia pala diskriminacia ando fremo a iniciaciako/ispidipasko, godo si pučipe e interpretaciako.Ande belgia si generalo opripe pala iniciacia pe diskrimi-nacia ando fremo e Artiklosko 1 e zakonosko katar 30-to Juli 1981-to ber, ande relacia pala sathemenge/publike ofisura, si vi jekh uži prohibicia katar instrukcia pala diskriminacia. ¹⁹⁷

Šaj phenel pes kaj Zakono mamuj kriminalo šaj krisil e manušeske save dia instrukcie vaj sar vareko ko korkore godo kerda vaj sar varekas ko khetane varekasa godo kerda (kate šaj peren vi Austria, ¹⁹⁸ Belgia, ¹⁹⁹ Francia, ²⁰⁰ Grecia, Luxemburg). Maj dur ande Germania sar egzamplo, instrukcie šaj aven ande relacia pala bilačhe vakaripa, armaja ando fremo kriminale zakonosko. ²⁰¹

Ande Bulgaria si trubulipe te kerel pes zakoneski čhib savi opril instrukcie pala diskriminacia sar jekh forma katar diskriminacia. Ande praksa, si baro leveli pala instrukcie vaš diskriminaciake ande Bulgaria, pal maj but ande relacia pala akseso seviso savo si publiko, sar akseso pala restorano, baro, etc, kaj e šerutne phenen pire manušenge te na muken vare-save manušen andre ande relacia pala etnikani vaj rasistikani baza. Ande akanutni vrama naj protekcia mamuj kadi forma e diskriminaciaki.

Sar rezultato, kade naj numaj ande Romania, Slovenia thaj Anglia, sa thema trubun te keren aktivitetura thaj užes te thon/šuven kaj oprin instrukcie pala diskriminacia ande svako fremo e zakonosko. But si vasno kaj instrrukcie per se so dosta, thaj naj trubulipe te kerel pes aktualo diskriminacia sar si akana kazo ande varesave thema. Sar egzamplo ande Italia, generalo definicia pala diskriminacia šaj xatjarel pes te intjarel ande peste opripe pala instrukcia, kauzalo relacia trubul te avel sikadini maškar jekh mothodipe thaj actualo akto e diskriminaciako.

Si komparabile definicie ande nacionale zakonura ande relacia pala gender diskriminacia?

Thema save či oprin instrukcie pala diskriminacia pe baza e seksoski si Bulgaria, Čehikani Republika, Estonia, ²⁰² Grecia, Francia, Hungaria, Latvia thaj Polandia.

ARTIKLO 3.1 ²⁰³
Thaj Thana Kaj Šaj Utilizil Pes

Definicia pala rasistikani thaj etnikani diskriminacia thaj diskriminacia pe baza religiaki si ande relacia e artiklosa 3, ande privato thaj ande publiko sektoro?

Sosa si vadži kadi definicia ande relacia? (ker komparacia pala aktivitetura sikadine ando Protokolo 12)

Buxlo fremo Rasistikane Egalitetoske Dire-ktivako, sar si sikadino ande Artiklo 3, naj apsoluto ande relacia kherutne zakonenca ande svako Europako them. Šaj phenel pes kaj si varesave korekcie ande varesave thema save pe but levelura naj ande relacia e Direktivasa.

Ande but Europake thema e pilta katar godo savo zakono si ande relacia save aktiviteturenca si but phari.Ande thema save kerde specialo mamuj-diskriminaciaki legisacia e situacia si maj uži. Trubul te avel ande godji ande but Europake thema, mamuj-diskriminaciaki legislacia si kombinacia pala konstitucionalo, kriminalo, civilo thaj administrativo zakono thaj kaj naj svako kotor e aplikaciako učhardino jekh sar aver legislaciasa. Sar egzamplo šaj avel specialo legislacia pala diskriminacia ande relacia butjarimasa, edukacia šaj avel učhardini kriminale zakonosa vaj generale principurenca andar o zakono savo si ramosardino ande maj baro themesko zakono. Trbul te phenel pes kaj ande but thema e legislacia naj vadži testirime po krisi.

Šaj den pes vi varesave sugestie pala varesave thema:

• Austriako zakono džal vaj pala publiko vaj pala privato sektori, thaj ni džal pe liduj riga. E para-grafura andar maj baro zakono džan po publiko sektori, kriminale zakoneske paragrafura džan po privato sektori; naj varesave speciale civile zakoneske paragrafura.

• Butjarimasko fremo e Belgiake zakonosko si maj buxlo deso Artiklo 3.1 numaj trubul te phenel pes, kaj si kava zakono mamuj kriminalo thaj thana pala leski implemetacia naj kade bare (limitirime si). Te avel adoptuime nevi legislacia kava trubul te paruvel pes.

• Bulgariako zakono učharel sa aktivitetura pal andre si šuvdine definicie maškarthemutne kontrakturengo somnime thaj ratifikuime katar o governo. sar vadži naj sasa kazo pala implementacia vaj opripe vaj definicia pala diskriminacia ande varesavo aktiviteto telal Artiklo 3.1 e Direktivako.

• Ande Čehikani Republika diskriminacia pe butja-rimasko than si mamuj zakono. Pe aver relevante thana, Čehikani legislacia naj ande relacia Rasis-tikane Direktivasa.

• Daniako Zakono perel ando fremo e Artiklosko 3.1 andar e Direktiva. Averčhande droma šaj arakhen pes ande averčhande themenge zakonura.

• Ande Estonia, maj baro zakono si ande relacia e aktiviteturenca save si ramosardine, sar vi ando them, municipalo (forosko kher) thaj privato sektori. varesave preference ande relacia pala etniciteto, rasa vaj gender naj kerdine sar akseso (šaipe) pala pala socialo protekcia, sociale anglunipa thaj edukacia. varesave pharipa šaj sikaven pes sar rezultato pala lingvistikane regulacie thaj čhibake/lingvistikane instrukcie ando them vaj municipalo edukacionale thaj vokacionale institucie.

• Finlandiako zakono či učharel Artiklo 3.1(h), akseso pala publike lačhipa thaj servisura.

• E Franciakano zakono khetanil pes e Artiklosa 3.1 maškar kombinacia e legislaciaki thaj legale principurengi.

• Germanikani Legislacia či učharel Artiklo 3.1(d), amalikani relacia (membership) ande organizacia e butjarnengi. Po drom te sikavel pes kaj Germanikano Zakono učharel Artiklo 3.1 (numaj či učharel Artiklo 3.1(d), interpretacia generale principurengi e zakoneski si trubulipe, maj but deso varesavi relacia e paragrafurenca andar zakono.

• Greciako zakono užes džal pala Artiklo 5 CERD, numaj či ušharel svako aktivitetzo e Artiklosko 3.1. trubun te keren pes amandmanura po drom te zurarel pes relacia e Artiklosa 3.1.

• Hungariako mamuj-diskriminaciako sistemo si ando problemo godolčese kaj maj but mamuj-diskriminaciake paragrafura naj ande relacia e sankcienge sistemosa vaj šaj phenel pes kaj si von maj but deso deklaracia. Si varesave paragrafura save či intjaren ande peste mehanizmura areslimasa te phagaven diskriminacia ande privato sektori thaj save naj efektive.

• Irelandiako zakono učharel svako kotor e Artiklosko 3.1

Te varesave paragrafura andar Dokumento savo si kerdino ande 1998-to berš po drom te kerel regulacia pala imigracia thaj legale kondicie pala averthemeske manuša si kerdine thaj sikadine buxles, Italiako zakono šaj xatjarel pes sar zakono savo učharel aktivitetura andar Artiklo 3.1.

• Latviako maj baro zakono intjarel paragrafura save učharen e aktivitura sikadine ando artiklo 3.1. Kadale paragrafura našti utilizin pes ande relacia e akcienca pala private manuša.

• Litvaniaki legislacia učharel